اگر افکار ناخواسته و مکرری دارید که باعث می‌شوند رفتارهایی تکراری را انجام دهید، ممکن است دچار اختلال وسواس فکری و عملی شده باشید. در این مطلب، توضیح می‌دهیم که ریشه وسواس چیست و به نحوه شناسایی انواع اختلال وسواس و دیگر جنبه‌های این بیماری می‌پردازیم.
اختلال وسواس چیست؟
اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) معمولا یک بیماری روانی مزمن محسوب میشود و ریشه آن اضطراب است. افراد مبتلا به آن، رفتارهایی تکراری (اجبارها) را برای متوقف‌سازی افکار یا احساسات ناخواسته و مکرر خود (وسواس‌ها) انجام می‌دهند. این رفتارهای تکراری می‌توانند تعاملات اجتماعی و انجام فعالیت‌های روزمره را مختل کنند.
هر فردی ممکن است وسواس‌ها و اجبارها را در مقطعی از زندگی خود تجربه کند. برای مثال، در برخی اوقات، افراد ممکن است خاموش بودن اجاق‌گاز یا قفل بودن درها را دو بار بررسی کنند؛ ولی، اختلال وسواس فکری و عملی شدیدتر از این مثال است. این اختلال می‌تواند چندین ساعت از روز فرد را به خود اختصاص دهد و روی زندگی و فعالیت‌های روزمره او تأثیر قابل توجهی بگیرد. وسواس‌ها در این اختلال ناخواسته هستند و افراد مبتلا از انجام رفتارهای اجباری لذت نمی‌برند.برای آشنایی با وسواس و نشانه های آن ادامه مطلب را بخوانید.
علائم و نشانه های اختلال وسواس
وسواس‌ها و اجبارها که می‌توانند باعث اختلال در فعالیت‌های عادی روزمره شوند، مهم‌ترین علائم این اختلال به شمار می‌روند. برای مثال، علائم باعث می‌شوند نتوانید به‌موقع به محل کار برسید یا در آماده‌شدن برای خوابیدن با مشکلاتی روبه‌رو شوید. شما می‌دانید این علائم مشکل‌ساز هستند؛ ولی، نمی‌توانید آن‌ها را متوقف کنید. علائم این اختلال ممکن است تنها در برخی اوقات مشاهده شوند و با گذشت زمان بدتر یا بهتر شوند.
بیشتر بخوانید: درمان وسواس با rtms
در اختلال وسواس فکری و عملی، وسواس‌ها به افکار یا تصاویر ذهنی مزاحم و ناخواسته گفته میشود که باعث ایجاد اضطراب شدیدی در فرد می‌شوند. افراد مبتلا به اختلال نمیتوانند این افکار یا تصاویر ذهنی را کنترل کنند و می‌دانند که آن‌ها غیرمنطقی هستند. برخی از متداول‌ترین وسواس‌ها عبارت‌اند از:
- ترس از تماس با مواد آلوده، مانند میکروب‌ها و کثیفی
- ترس از آسیب رساندن به خود یا افراد دیگر؛ زیرا، فکر می‌کنید به‌اندازه کافی مراقب نیستید یا ممکن است رفتاری خشونت‌آمیز داشته باشید
- افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته مرتبط با موضوعات جنسی
- ترس از اشتباه‌کردن
- توجه بیش از اندازه به اصول اخلاقی
- احساس تردید یا انزجار
- توجه بیش از اندازه به گرایش جنسی یا هویت جنسی
- نیاز به نظم، تمیزی، تقارن یا کمال
- نیاز دائمی به تأیید دیگر افراد
در اختلال وسواس فکری و عملی، اجبارها به رفتارهایی تکراری گفته میشود که افراد برای تسکین یا متوقف‌سازی وسواس‌های خود انجام می‌دهند. افراد مبتلا به این اختلال نمی‌خواهند رفتارهای اجباری را انجام دهند و از انجام آن‌ها لذت نمی‌برند؛ ولی، آن‌ها احساس می‌کنند که اگر چنین رفتارهایی را انجام ندهند، اضطرابشان بدتر خواهد شد. اجبارها می‌توانند اضطراب را به‌صورت موقتی کاهش دهند؛ ولی، وسواس‌ها دوباره ایجاد می‌شوند و بازگشت به اجبارها را تحریک می‌کنند.
اجبارها زمان‌بر هستند و روی فعالیت‌های مهم و ارزشمند زندگی شما تأثیر می‌گذارند. در برخی اوقات، ممکن است ارتباطی با محتوای وسواس‌های شما نداشته باشند. برخی از متداول‌ترین اجبارها عبارت‌اند از:
- مرتب‌کردن دقیق وسایل
- حمام‌کردن، تمیزکردن و شست‌وشوی دست‌ها به‌صورت مکرر
- جمع‌آوری وسایلی که ارزش شخصی یا مالی ندارند
- بررسی‌کردن چیزهایی مانند قفل‌ها، کلید لامپ‌ها یا درها به‌صورت مکرر
- رفتارهای خود را به‌صورت مکرر بررسی می‌کنید تا مطمئن شوید آسیبی به افراد وارد نکرده‌اید
- همواره به دنبال این هستید که دیگران افکار یا رفتارهای شما را تأیید کنند
- کارهایی مرتبط با اعداد؛ برای مثال، فعالیتی را به دفعات مشخصی انجام می‌دهید، اعداد خاصی را ترجیح می‌دهید یا از اعداد خاصی اجتناب می‌کنید
- اعداد یا دعاهای خاصی را هنگام انجام فعالیت‌هایی که به آن‌ها مرتبط نیستند، بر زبان می‌آورید
- از موقعیت‌های تحریک‌کننده وسواس‌ها اجتناب می‌کنید؛ برای مثال، از دست‌دادن با دیگران یا لمس اشیایی مانند دستگیره در که دیگران آن‌ها را لمس می‌کنند، خودداری می‌کنید
اگر هر یک از علائم این اختلال را در خود را فرزندتان مشاهده می‌کنید و آن‌ها روی زندگی روزمره تأثیر می‌گذارند، حتما با پزشکی معتبر صحبت کنید.
انواع اختلال وسواس کدام اند؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که افراد مبتلا به اختلال اضطرابی وسواس همواره به دنبال تمیزکردن اشیا هستند و از میکروب‌ها می‌ترسند؛ ولی، این اختلال دارای انواع دیگری نیز است که هیچ ربطی به تمیزی ندارند. در ادامه، توضیحاتی درباره برخی از متداول‌ترین انواع می‌دهیم تا بتوانیم در شناسایی انواع اختلال وسواس به شما کمک کنیم.
اختلال وسواس آسیب
فرد مبتلا به این نوع اختلال، دارای افکاری مزاحم درباره آسیب رساندن به خود یا دیگر افراد است. اگر دچار این نوع باشید، به علت داشتن چنین افکاری به‌صورت قابل توجهی پریشان می‌شوید و به تأیید دیگران نیاز دارید تا مطمئن شوید که افکار خود را عملی نخواهید کرد. ترس از داشتن افکار یا رفتارهای خودکشی یا ترس از انجام رفتارهای خشونت‌آمیز از وسواس‌ها و اجتناب از دست‌زدن به چاقوها یا دیگر اشیای تیز و نشخوار فکری اتفاقات گذاشته از اجبارهای این نوع اختلال به شمار می‌روند.
اختلال وسواس گرایش جنسی
اگر دچار این نوع شده باشید، همواره گرایش جنسی خود را زیر سؤال می‌برید و سؤالاتی درباره آن از دیگران می‌پرسید. نگرانی درباره برداشت افراد دیگر از گرایش جنسی و نگرانی درباره تغییر ناگهانی گرایش جنسی از وسواس‌ها و دوری از افرادی با جنسیت یکسان یا جنسیت مخالف از اجبارهای این اختلال محسوب می‌شوند. درمان اختلال وسواس جنسی صرفا می‌تواند توسط پزشک متخصص انجام شود.
اختلال وسواس پدوفیلی
اگر دچار این نوع شده باشید، افکار یا امیال ناخواسته‌ای درباره پدوفیلی دارید. برای مثال، همواره از خود می‌پرسید آیا من افکاری جنسی درباره کودکان دارم یا آیا من پدوفیل هستم؟ برای خنثی‌سازی اضطراب ناشی از این افکار ممکن است از نگاه‌کردن به کودکان یا عبورکردن از کنار آن‌ها خودداری کنید یا خود را برای داشتن چنین افکاری مجازات کنید.
اختلال وسواس رابطه
اگر دچار این نوع باشید، همواره درباره رابطه خود نگران هستید و به احساسات واقعی همسر خود شک می‌کنید؛ برای مثال، ممکن است از خود بپرسید آیا من واقعا عاشق همسر خود هستم یا آیا فرد دیگری می‌تواند همسر بهتری برای او باشد؟ همچنین پرسیدن سؤالاتی درباره روابط قبلی همسرتان و مقایسه رابطه خود با روابط دیگران از رفتارهای اجباری این نوع وسواس محسوب میشود.
اختلال وسواس تمیزی
اگر دچار اختلال وسواس تمیزی یا وسواس آلودگی شده باشید، از بیمار شدن یا سرایت بیماری خود به دیگران می‌ترسید. ترس از تماس با میکروب‌ها از وسواس‌ها و اجتناب از مکان‌هایی مانند دستشویی عمومی، شست‌وشو مکرر دست‌ها و تحقیق‌کردن درباره علائم بیماری‌ها در اینترنت از اجبارهای این نوع اختلال وسواس محسوب می‌شوند.
اختلال وسواس مذهبی
اگر دچار این نوع وسواس باشید، ممکن است مذهب شما به منبع اضطراب شما تبدیل شود و باعث شود همواره از خود بپرسید آیا من به جهنم می‌روم یا آیا من گناهکار هستم؟ پرسیدن سؤالاتی از رهبرهای دینی، انجام کارهایی برای پاک‌سازی خود و شرکت‌کردن در مراسم دینی بیشتر از گذشته از اجبارهای این نوع وسواس به شمار می‌روند. اختلال وسواس مذهبی معمولا برای افرادی که در محیط‌های فوق االعاده مذهبی رفت و آماد دارند و خود مذهبی هستند ممکن است اتفاق بیوفتد.
بیشتر بخوانید: ارتباط میان افسردگی و وسواس فکری
روش های تشخیص انواع وسواس
اگر برای تشخیص OCD به پزشک مراجعه کنید، او سؤالاتی درباره علائم و سوابق پزشکی و سلامت روان شما خواهد پرسید. پزشکان از معیارهای نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی برای شناسایی انواع اختلال وسواس استفاده می‌کنند. این معیارها عبارت‌اند از:
- داشتن وسواس‌ها، اجبارها یا هر دو آن‌ها
- وسواس یا اجبارها زمان قابل توجهی (بیش از 60 دقیقه در هر روز) را به خود اختصاص می‌دهند
- این وسواس‌ها یا اجبارها باعث پریشانی فرد می‌شوند و بر انجام فعالیت‌های اجتماعی، مسئولیت‌های کاری و دیگر فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارند
- علائم ناشی از مواد مخدر، الکل، دارو یا بیماری جسمی یا روانی مانند اختلال اضطراب، اختلال خوردن یا اختلال تصویر بدن نیستند
درمان اختلال وسواس
روان‌درمانی و داروها از متداول‌ترین روشهای درمانی اختلال وسواس فکری و عملی محسوب می‌شوند. اگر این روشهای درمانی کمکی به بهبود علائم این اختلال نکنند یا علائم شدید باشند، پزشک ممکن است تحریک مغناطیسی مغز را تجویز کند. در ادامه، توضیحات بیشتری درباره هر یک از روشهای درمانی ذکرشده می‌دهیم.
دارو درمانی
داروهایی مانند داروهای مهارکننده‌های بازجذب سروتونین، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین و داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای ممکن است به درمان اختلال وسواس فکری و عملی کمک کنند.
درمان خانگی
رژیم غذایی حاوی ویتامین D، زینک، منیزیم، ویتامین B12 و امگا 3، مدیتیشن ذهن‌آگاهی و ورزش از درمان‌های خانگی این اختلال به شمار می‌روند.
درمان روانشناسی
رفتاردرمانی شناختی، رویارویی و جلوگیری از پاسخ و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد از متداول‌ترین و مؤثرترین انواع درمان روانشناسی برای این اختلال محسوب می‌شوند.
چه زمانی باید برای درمان اختلال وسواس به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم ذکرشده در این مطلب را در خود یا فرزندتان مشاهده می‌کنید و این علائم تأثیر قابل توجهی روی زندگی روزمره گذاشته‌اند، حتما برای شناسایی انواع اختلال وسواس خود و درمان آن‌ها به پزشکی معتبر مراجعه کنید.
جمع‌بندی
به خاطر داشته باشید که اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) یک بیماری روانی محسوب میشود. با شناسایی انواع اختلال وسواس و درمان آن‌ها بلافاصله پس از ظاهرشدن علائم، میتوانید تأثیرات آن‌ها را در زندگی خود کاهش دهید. پزشکانی مانند دکتر مریم سلیمانی می‌توانند بهترین برنامه درمانی را ارائه دهند و در مدیریت وسواس‌ها و اجبارهایتان به شما کمک کنند.
سوالات متداول
