آیا دوست دارید سینک ظرفشویی آشپزخانه برق بزند یا تصور میکنید اجاق گاز هرگز بهاندازه کافی تمیز نمیشود؟ آیا چنین افکاری نشاندهنده این است که باید در اولین فرصت برای درمان وسواس تمیزی خود اقدام کنید؟ برای پیدا کردن پاسخ این سؤال، ابتدا بهتر است بدانید وسواس تمیزی چیست و چرا افراد مبتلا به این اختلال همیشه در حال نظافت هستند. در این مطلب از سایت دکتر مریم سلیمانی، به نحوه تشخیص و درمان این نوع از وسواس نیز خواهیم پرداخت.
وسواس تمیزی و نظافت چیست؟
شستوشو و تمیز کردن بیشازاندازه از علائم شناختهشده اختلال وسواس فکری عملی محسوب میشوند. افراد مبتلا به وسواس نظافت تمایل شدیدی برای تمیز کردن مکرر خود، خانه، محیط اطراف، وسایل و حتی دیگر افراد دارند. این نوع وسواس نباید با نیازی ساده برای حفظ نظم و بهداشت خانه اشتباه گرفته شود.
افراد مبتلا به این وسواس برای کنترل و مدیریت اضطراب خود مجبور هستند بیشازاندازه نظافت کنند. آنها همچنین دارای افکار وسواسی هستند و از آلودگی، کثیفی، سموم و میکروبها بهشدت میترسند. به عبارت دیگر، آنها از آلوده شدن میترسند و حتی این ترس ممکن است باعث بیمار شدن افراد نزدیک به آنها شود. این افراد با تمیز کردن مکرر خود و محیط اطراف عقیده دارند میتوانند از آلودگی، عفونت یا بیماری جلوگیری کنند.
افراد مبتلا به وسواس تمیزی ممکن است چندین ساعت از روز خود را به فعالیتهای مرتبط با تمیز کردن مانند شستوشو بیشازاندازه دستها، دوش گرفتن، حمام رفتن یا شستن بیشازاندازه دندانها اختصاص دهند. آنها همچنین زمان قابل توجهی را صرف تمیز کردن وسایل خانه و وسایل دیگری مانند کفشها، کارتهای بانکی و تلفن همراه میکنند. برخی از افراد مبتلا به این وسواس تصور میکنند اگر وسایل را بهاندازه کافی شستوشو دهند، میتوانند از پیامدهای منفی یا احساسات ناخواسته جلوگیری کنند.
علت به وجود آمدن وسواس تمیزی چیست؟
وسواس تمیزی معمولا در سنین نوزادی یا نوجوانی به وجود میآید. علائم آن معمولا در مردان در سنین پایینتر مشاهده میشوند؛ ولی، زنان معمولا در سنین میانسالی علائم این وسواس را بروز میدهند. موارد زیر میتوانند عوامل خطر یا دلایل به وجود آمدن وسواس نظافت باشند:
- ژنتیک: تحقیقات بسیاری نشان میدهند که وراثت نقش مهمی را در به وجود آمدن این وسواس ایفا میکند.
- ساختار مغز: تحقیقی در سال 2017 نشان داد که بخش مرتبط با شکلگیری عادت و پردازش احساسات بهویژه ترس در مغز افراد مبتلا به وسواس دارای فعالیت بیشتری در مقایسه با دیگر افراد است. همچنین تصاویر مغزی نشان میدهند که میزان ماده سفید و خاکستری در مغز افراد مبتلا به این وسواس با مغز افراد سالم متفاوت است.
- عوامل محیطی: افرادی که دچار ضربه روحی یا استرس طولانیمدت شدهاند، بیشتر از دیگر افراد علائم وسواس تمیزی را از خود نشان میدهند. از هم گسیختگی خانواده که ممکن است به دلایل مختلفی مانند طلاق، جدایی، مرگ یا دیگر مشکلات خانوادگی رخ دهد یا خانواده بدسرپرست یا مستبد نیز میتوانند فرد را دچار این وسواس کنند. افراد مبتلا ممکن است خود را به علت اتفاقات گذشته گناهکار بدانند و فعالیتهایی مانند تمیز کردن وسایل را برای پاکسازی خود از گناهان گذشته انجام دهند.
همچنین بخوانید: چگونه میتوان اختلال وسواس را تشخیص داد؟
تشخیص وسواس تمیزی چگونه است؟
به خاطر داشته باشید که هر فردی که همه وسایل را بیشازاندازه تمیز میکند، دچار وسواس تمیزی نیست. اگر تمایل شما به تمیز کردن ناشی از افکار وسواسی باشد، دچار این وسواس هستید. پزشک یا روانپزشک میتواند بیماری شما را با پرسیدن سؤالاتی درباره افکار یا الگوهای رفتاری شما یا علائم لیست DSM-5 تشخیص دهد. همچنین پزشک با معاینه فیزیکی به دنبال بیماریهای زمینهای خواهد گشت؛ زیرا، گاهی علائم این وسواس میتوانند علائم بیماریهای زمینهای باشند.
اگر تمایل به تمیز کردن باعث شده است اختلال در فعالیتهای روزمره، اضطراب و ناراحتی را تجربه کنید، دچار این وسواس شدهاید. وسواس نظافت ممکن است علائم دیگری داشته باشد که عبارتاند از:
- احساس انزجار و ترس از وسایل یا مواد خاصی مانند کثیفی، بیماری، میکروبها، ترشحات بدن، آشغال، مواد شیمایی و سموم
- تصور میکنید که ممکن است با گفتن برخی اعداد یا اسمها آلوده شوید
- تمایل شدیدی به شستن دستها یا دوش گرفتن مکرر دارید
- از فرآیندهای خاصی برای شستن یا ضدعفونی کردن خودتان یا وسایل اطرافتان استفاده میکنید
- لباسهای خود را چندین بار در روز عوض میکنید
- از رفتن به مکانها یا ملاقات با افرادی که فکر میکنید آلوده هستند، اجتناب میکنید
- اجازه نمیدهید افراد دیگر به خانه، اتاق یا مکان امن شما وارد شوند
- پوستتان به علت شستوشو بیشازاندازه آسیب دیده است
- اگر خودتان یا وسایل خانه را بهاندازه کافی تمیز نکنید، دچار اضطراب شدیدی میشوید
راه های درمان وسواس تمیزی
روشی برای درمان وسواس تمیزی وجود ندارد؛ ولی، پزشکان، روانپزشکان و محققان روشهای مختلفی را برای کاهش علائم و بهبود عملکرد روزمره پیدا کردهاند. پزشکان با کمک این روشها میتوانند علائم حداقل نیمی از افراد مبتلا به وسواس را در طولانیمدت بهبود دهند. افرادی که بیماری خود را بهموقع تشخیص میدهند و بلافاصله برنامه درمانی را شروع میکنند، بهترین نتایج را مشاهده خواهند کرد.
رفتاردرمانی شناختی (CBT) یکی از روشهای درمان وسواس تمیز کردن است که در طول آن، پزشک به شما کمک میکند اضطراب خود را با شناسایی الگوهای فکری ایجادکننده افکار وسواسی کاهش دهید. تحقیقات نشان میدهند که رفتاردرمانی شناختی میتواند ارتباطات بخشهای مختلف مغز بهویژه بخش مرتبط با توانایی کنترل افکار و احساسات را تقویت کند.
همچنین در طول روش درمانی دیگری به نام رویارویی و جلوگیری از پاسخ، پزشک به شما کمک میکند محرکهای داخلی و خارجی ایجادکننده استرس و رفتارهای وسواسی را شناسایی کنید. ابتدا شما توضیحاتی درباره افکار و رفتار وسواسی و ترسهای خود به پزشک میدهید. سپس او به شما کمک میکند بهتدریج با موقعیتهای استرسزا در افکار و زندگی خود بدون انجام رفتارهای وسواسی روبهرو شوید.
درمان وسواس تمیزی با دارو
گروهی از داروها به نام مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRI میتوانند به کنترل وسواس کمک کنند. پزشکان معمولا داروهایی مانند آنافرانیل، فلووکسامین، پاروکستین، فلوکستین و زلفت را برای درمان وسواس تمیزی تجویز میکنند. به خاطر داشته باشید که نباید داروهای ذکرشده را بدون تجویز پزشک مصرف کنید. همچنین اگر داروهایی را مصرف میکنید، پیش از تغییر دوز آنها حتما با پزشک مشورت کنید. اگر مصرف داروها را بدون مشورت با پزشک متوقف کنید، با عوارض زیر روبهرو خواهید شد:
- بدتر شدن علائم اختلال وسواس
- تغییرات خطرناک در خلق
- افزایش افکار خودکشی
درمان وسواس تمیزی با rtms
اگر دیگر روشها کمکی به کاهش علائم وسواس تمیزی نکنند، پزشک ممکن است تحریک مغناطیسی مغز یا rtms را تجویز کند. البته پزشک ابتدا مطمئن میشود این درمان مناسب شماست و شما را با عوارض جانبی روبهرو نخواهد کرد. در طول تحریک مغناطیسی مغز، پزشک کویل الکترومغناطیسی را روی سر شما قرار میدهد تا میدانهای مغناطیسی ناشی از آن روی فعالیت سلولهای مغز تأثیر بگذارند و علائم وسواس را کاهش دهند.
مطالعه بیشتر : مقاله درمان وسواس با آر تی ام اس میتواند برای شما مفید باشد.
خوب است بدانید که امکان درمان بیماریهای روانی مانند اختلال وسواس فکری عملی با تحریک مغناطیسی مغز در مطب دکتر مریم سلیمانی امکانپذیر است. این درمان بدون درد و غیرتهاجمی است و برای استفاده از آن نیازی به مصرف دارو نیست؛ بنابراین، با عوارض جانبی داروها روبهرو نخواهید شد. در طول این درمان، ممکن است احساس کنید چیزی بهآرامی به سر شما ضربه میزند؛ ولی، این ضربهها بههیچوجه باعث ایجاد درد در سر شما نخواهند شد.
تشخیص وسواس تمیزی با نقشه مغزی ممکن است؟
همانطور که در بخش علت به وجود آمدن وسواس تمیزی گفتیم، ساختار مغز افراد مبتلا به این وسواس با دیگر افراد متفاوت است؛ بنابراین، از آنجایی که نقشه مغزی میتواند فعالیت غیرطبیعی امواج مغزی را در بخشهای مرتبط با احساسات نشان دهد، میتواند به تشخیص این اختلال کمک کند. پزشک با کمک نقشه مغزی و سایر روشهای تشخیص اختلال وسواس عملی فکری مانند لیست DSM-5 میتواند برنامهای درمانی تدوین کند و تأثیر هر یک از روشهای درمانی را مشاهده کند.
جمعبندی
به خاطر داشته باشید که اگر فردی میخواهد همه وسایل تمیز باشند و برق بزنند، ممکن است دچار وسواس تمیزی نباشد. اگر تمیز کردن همراه با افکار وسواسی است، ممکن است نشانه این وسواس باشد. به عبارت دیگر، اگر این علائم زندگی روزمره فرد را بهصورت قابل توجهی مختل میکنند، گفته میشود فرد دچار وسواس تمیزی شده است؛ بنابراین، اگر از تمیز نگه داشتن خانه لذت میبرید، شما به این وسواس مبتلا نیستید.
اگر احساس میکنید نظافت باعث میشود دچار پریشانی و اضطراب شوید، زمان زیادی را به خود اختصاص میدهد و زندگی روزمره شما را مختل میکند، زمان مراجعه به پزشک و درمان بیماری فرا رسیده است. با تشخیص زودهنگام این بیماری و شرکت مداوم در جلسات درمانی، به احتمال زیاد، خواهید توانست کیفیت زندگی خود را بهصورت قابل توجهی افزایش دهید.
اگر رواندرمانی و داروها نتوانند علائم وسواس را کاهش دهند، پزشک تحریک مغناطیسی مغز را تجویز خواهد کرد؛ بنابراین، اگر در اولین فرصت برای درمان وسواس تمیزی اقدام کنید، زودتر خواهید توانست بهترین نحوه درمان وسواس تمیزی را پیدا کنید. اگر به دنبال پزشکی باتجربه و معتبر برای تشخیص و درمان مشکل خود هستید یا هنوز سؤالاتی درباره درمان با تحریک مغناطیسی مغز دارید، ما به شما توصیه میکنیم به مطب دکتر مریم سلیمانی متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
