اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD یک وضعیت مرتبط با سلامت روان است که در پاسخ به تجربه یا مشاهده یک رویداد وحشتناک و ناراحت‌کننده مثل تجاوز جنسی، خشونت فیزیکی یا جنگ ایجاد میشود. PTSD همچنین می‌تواند در پی تصادف و بلایای طبیعی مانند زلزله یا آتش‌سوزی نیز رخ دهد. این وضعیت با علائمی مثل اضطراب شدید، نشخوار فکری، هوشیاری بیش از حد، واکنش شدید، کابوس دیدن یا ترکیبی از این حالت‌ها همراه است. اگر تمایل دارید که با این اختلال روانی و علائم، علل و روشهای درمان آن آشنا شوید، در این مقاله از سایت دکتر مریم سلیمانی با ما همراه باشید.
امروزه روشهای روان‌درمانی و دارودرمانی مناسبی برای بهبودی وجود دارد. حتما در مواجه با این دسته از مشکلات با دکتر متخصص مغز و اعصاب و روانپزشک مشورت کنید. در ادامه با ارائه جزئیات به تعریف اختلال استرس پس از سانحه خواهیم پرداخت.
علائم پی تی اس دی یا اختلال استرس پس از سانحه
علائم اختلال استرس پس از سانحه یا پی تی اس دی به‌طورکلی به چهار دسته مختلف تقسیم می‌شوند که ممکن است در طول زمان یا از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. همچنین این علائم ممکن است در زمان‌های مختلف از نظر شدت متفاوت باشند یا اینکه بسیاری از افراد در عرض سه ماه پس از تروما دچار این علائم می‌شوند؛ اما ممکن است برخی افراد دیرتر علائم موردنظر را نشان دهند. علائم اختلال PTSD عبارت‌اند از:
مرور خاطرات
افرادی که دچار اختلال هستند، معمولا به‌صورت غیرارادی خاطرات آن رویداد وحشتناک را به‌دفعات زیاد در ذهن خود مرور می‌کنند. این خاطره‌ها ممکن است به‌دلیل حضور یک محرک یادآوری شوند. این فلاش‌بک‌ها آن‌قدر واضح و شدید هستند که فرد احساس می‌کند در حال تجربه دوباره آن اتفاق است و حتی همان ترس و وحشتی را که قبلا تجربه کرده بود، احساس می‌کند. همچنین ممکن است فرد خاطرات مربوط به آن رویداد را به‌صورت کابوس‌های وحشتناک در خواب ببیند.
اجتناب
مبتلایان به پی تی اس دی معمولا در برابر یادآوری، فکر‌کردن یا صحبت‌کردن در مورد ترومایشان مقاومت می‌کنند. به همین ترتیب بسیاری از آنها برای اجتناب از یادآوری آن ممکن است کلا از افراد، مکان‌ها و موقعیت‌هایی که احتمال دارد باعث یادآوری خاطرات ناراحت‌کننده شود، دوری کنند.
اختلال در افکار و خلق‌وخو
بروز اختلالات خلقی یکی از علائم رایج PTSD است و معمولاً افراد احساس گناه، افسردگی، شرم، خشم یا احساس ترس و وحشت دارند. همچنین این افراد دچار افکار منفی هستند که منجر به باورهای تحریف‌شده در مورد خود یا دیگران میشود؛ مثل‌اینکه به دیگران با سوءظن نگاه می‌کنند و معتقد هستند به هیچ‌کس نمی‌توان اعتماد کرد. در نتیجه کم‌کم از آنها فاصله می‌گیرند و احساس بیگانگی می‌کنند. بروز مشکلات حافظه، ناتوانی در تجربه احساسات مثبت، ناامیدی نسبت به آینده و بی‌حسی از نظر عاطفی نیز از سایر علائم PTSD هستند.
برانگیختگی
برانگیختگی معمولاً شامل تحریک‌پذیری، طغیان خشم و رفتار پرخاشگرانه است. همچنین آنها نسبت به خطرات احتمالی بیش‌ازحد هوشیار هستند و نسبت به یک صدا یا حرکت غیرمنتظره واکنش شدید و اغراق‌آمیز نشان می‌دهند. داشتن مشکل در تمرکز، اختلال خواب و رفتارهای خودتخریبی مانند نوشیدن بیش‌ازحد الکل یا رانندگی با سرعت زیاد نیز از سایر علائم PTSD به شمار می‌روند.
سایر علائم اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD)
اگرچه معمولاً علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در عرض یک ماه پس از مواجهه با رویداد آسیب‌زا بروز می‌کنند، اما گاهی این علائم ممکن است سال‌ها پس از حادثه شروع شوند. این علائم می‌توانند مشکلات جدی در روابط اجتماعی، شغلی و روابط فردی ایجاد کرده و توانایی فرد را برای انجام کارهای روزمره مختل کنند.
برای تشخیص PTSD، پزشکان و روانپزشکان به معیارهای موجود در نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری (DSM-5) مراجعه می‌کنند. این دستورالعمل که توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تهیه شده، شامل معیارهای دقیقی برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه است. طبق این معیارها، فرد باید بیش از یک ماه یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کرده باشد:
- مواجهه مداوم با کابوس‌های شبانه
- فلاش‌بک‌ها و احساسی که گویی رویداد دوباره در حال وقوع است
- بروز مکرر افکار ترسناک
- پریشانی شدید عاطفی یا واکنش‌های فیزیکی به محرک‌هایی که فرد را به یاد رویداد آسیب‌زا می‌اندازد
- پرهیز از صحبت کردن در مورد رویداد
- اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که فرد را به یاد حادثه می‌اندازد
- مشکل در به یاد آوردن برخی جنبه‌های رویداد
- اختلال در خواب
- تحریک‌پذیری و فوران‌های عصبانیت
- افزایش حساسیت به تهدیدات و خطرات احتمالی
- احساس تنش و اضطراب مداوم
- احساس گناه و خودسرزنشی
- احساس جدایی از دیگران و بی‌حسی عاطفی و ذهنی
- کاهش علاقه به فعالیت‌های زندگی
- دشواری در تمرکز
- بروز مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و فوبیا
- عرق‌ریزی، لرزش، سردرد، گیجی، اختلالات گوارشی و درد در ناحیه قفسه سینه
- کاهش توانمندی سیستم ایمنی بدن
علائم PTSD در کودکان و نوجوانان چیست؟
کودکان و نوجوانان نیز واکنش‌های شدیدی به تروما نشان می‌دهند؛ اما برخی از علائم آنها ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد. کودکان بزرگتر از 8 سال و نوجوانان بیشتر علائمی شبیه به بزرگسالان نشان می‌دهند. آنها همچنین ممکن است رفتارهای مخرب و تکانشی، بی‌احترامی یا پرخاشگری داشته باشند. همچنین ممکن است به دلیل جلوگیری‌نکردن از آسیب احساس گناه کنند یا افکار انتقام‌جویی داشته باشند؛ ولی در کودکان زیر از 6 سال علائم اختلال پس از سانحه شامل موارد زیر است:
- شب‌ادراری
- ناتوانی در صحبت‌کردن
- اجرای رویداد موردنظر هنگام بازی‌کردن
- دلبستگی شدید به والدین یا سایر بزرگسالان
علت اختلال اضطراب پس از سانحه چیست؟
هنوز علت دقیق اینکه چرا برخی افراد پس از تجربه تروما دچار پی تی اس دی می شوند، مشخص نیست؛ ولی به نظر می‌رسد که وراثت و محیط و ترکیب آنها در احتمال ابتلای افراد به این اختلال نقش دارند. عوامل محیطی مثل داشتن تجربه‌‌های استرس‌زای متعدد، حمایت اجتماعی کم و داشتن سابقه اختلالات خلقی در ابتلا به این اختلال نقش دارند. مورد بعدی وراثت است؛ برای مثال ممکن است فردی به‌صورت ژنتیکی سطح بیشتری از اضطراب را تجربه کند یا بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی باشد.
علاوه بر این موارد به نظر می‌رسد ساختار مغز افرادی که دچار این اختلال می‌شوند، متفاوت است. برای مثال ساختار هیپوکامپ که در پردازش احساسات و خاطرات نقش دارد، در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه متفاوت است. همچنین به نظر می‌رسد میزان هورمون‌هایی که مغز این افراد در پاسخ به شرایط استرس در بدن آزاد می‌کند، با افراد عادی متفاوت است.
بیشتر بخوانید: علائم اضطراب اجتماعی
راهکارهای جلوگیری از اختلال استرس پس از سانحه
هرگز نمی‌توان به‌طورکامل از حوادث مختلف جلوگیری کرد؛ اما انجام برخی اقدامات پس از بروز حادثه می‌تواند در جلوگیری از ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه نقش داشته باشد. مهم‌ترین اقدام پس از مواجهه با یک موقعیت دشوار درخواست کمک و حمایت از خانواده و دوستان است. این کار به فرد احساس امنیت می‌دهد و خطر ابتلا به PTSD را کاهش می‌دهد. همچنین برای دریافت حمایت حرفه‌ای باید به یک متخصص سلامت روان مراجعه کرد. حمایت‌شدن توسط دیگران و شروع به‌موقع روان‌درمانی از روی‌آوردن فرد به روشهای ناسالم مقابله‌ای مانند سوءمصرف الکل یا مواد نیز جلوگیری می‌کند.
آیا پی تی اس دی درمان دارد؟
بله، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) قابل درمان است و چندین روش درمانی مؤثر برای کمک به افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد. درمان‌های معمول برای PTSD شامل روان‌درمانی و دارودرمانی هستند که می‌توانند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کنند. در ادامه، برخی از روشهای درمانی رایج برای PTSD را ذکر می‌کنیم.
راه های درمان PTSD
خوشبختانه PTSD قابل‌درمان است و هر کسی که علائم آن را تجربه می‌کند، بهتر است که تحت‌نظر یک متخصص سلامت روان درمان حرفه‌ای را آغاز کند. هرچه زودتر فرد تحت درمان قرار گیرد، شانس بیشتری برای بهبودی دارد. روان‌درمانی و دارودرمانی یا ترکیبی از این دو روش از جمله روشهای موثر در درمان این اختلال هستند که در ادامه با هر یک از آنها بیشتر آشنا می‌شویم.
روان‌درمانی رایج‌ترین روش درمان اختلالات روانی است که در آن درمانگر و مراجع در یک گفتگوی دونفره دررابطه‌با مشکلات و علائم فرد صحبت می‌کنند. سپس برای شناسایی و تغییر احساسات، افکار و علائم تلاش می‌کنند. در این روش برای درمان پی تی اس دی از تکنیک‌های مختلفی استفاده میشود که عبارت‌اند از:
- درمان پردازش شناختی: این تکنیک به طور خاص برای درمان PTSD و علائم آن طراحی شده است و بر تغییر باورها و احساسات منفی مانند احساس شرم یا گناه تمرکز می‌کند. درمانگران با استفاده از این تکنیک به فرد کمک می‌کنند تا به روشی واقع‌بینانه در مورد آنچه اتفاق افتاده است، فکر کند و با خاطرات و احساسات ناراحت‌کننده ناشی از آن مقابله کند
- مواجهه‌درمانی: این روش به افراد کمک می‌کند تا یاد بگیرند که ترس خود را با قرارگرفتن تدریجی و ایمن در معرض آسیبی که تجربه کرده‌اند، مدیریت کنند. به‌عنوان بخشی از مواجهه‌درمانی، افراد می‌توانند درباره تروما فکر کنند یا بنویسند یا از مکانی که در آن اتفاق افتاده است، بازدید کنند تا با ترس و پریشانی خود مواجه شوند و کنترل آن را به دست بگیرند
- گروه‌درمانی: در این نوع روان‌درمانی بازماندگان یک حادثه استرس‌زا مثل جنگ یا تجاوز در یک گروه دور هم جمع می‌شوند. سپس تشویق می‌شوند تا تجربیات و احساسات خود را در یک محیط راحت و بدون قضاوت به اشتراک بگذارند. این تکنیک باعث میشود افراد متوجه شوند که تنها نیستند و افکار و احساسات آنها کاملا طبیعی است.
روشهای مقابله فردی با اختلال استرس پس از سانحه
مقابله فعال یکی از اجزای اساسی در روند بهبودی است، زیرا به فرد کمک می‌کند تا اثرات حادثه‌ای که تجربه کرده را بپذیرد و برای بهبود وضعیت خود گام بردارد. در این مسیر، برخی از راهکارهای مؤثر عبارتند از:
- یافتن فردی قابل اعتماد برای صحبت کردن و به اشتراک گذاشتن احساسات
- صرف وقت با افرادی که از جزئیات واقعه آگاه هستند و می‌توانند حمایت کنند.
- انجام فعالیت‌هایی مانند شنا، پیاده‌روی یا یوگا برای تقویت جسم و روح
- تمرین روشهای آرامش‌بخش مانند مدیتیشن برای کاهش تنش
- گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش یا گذراندن زمان در دل طبیعت برای رفع استرس
- درک این نکته که کاهش علائم نیاز به زمان دارد و به تدریج اتفاق می‌افتد
- پذیرش این حقیقت که تجربه اختلال استرس پس از سانحه به معنای ضعف نیست و ممکن است هر کسی در مواجهه با بحران‌ها با آن روبه‌رو شود.
- شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش که می‌تواند به عنوان یک حواس‌پرتی مفید عمل کرده و به بهبود روانی کمک کند.
بیشتربخوانید: درمان استرس و اضطراب با روش بدون دارو rtms
عوارض پی تی اس دی
اختلال استرس پس از سانحه ممکن است با عوارض متعددی همراه باشد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
- ایجاد اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره
- ایجاد اختلال در روابط بین‌فردی
- ابتلا به افسردگی و اضطراب
- سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
- کم‌اشتهایی یا پراشتهایی
- بروز افکار و اعمال مرتبط با خودکشی
تفاوت PTSD و اضطراب چیست؟
اختلال پی دی اس دی و اضطراب با اینکه علائم مشترکی دارند؛ اما دو اختلال کاملا متمایز هستند. اختلالات اضطرابی شامل نگرانی یا ترس بیش‌ازحد نسبت به موضوعات مختلف است که تعمیم می‌یابد. اختلال PTSD حتما بعد از یک رویداد آسیب‌زا شروع میشود و با طیف وسیعی از علائم مثل افکار مزاحم، رفتار اجتنابی، خلق منفی و برانگیختگی بیش از حد مشخص میشود.
داروهای پی تی اس دی چیست؟
دارودرمانی به کنترل علائم پی تی اس دی کمک شایانی می‌کند و به افراد اجازه می‌دهد تا به‌طور مؤثرتری در جلسات روان‌درمانی شرکت کنند. داروهایی که معمولا برای درمان این اختلال تجویز می‌شوند و حتما باید پزشک متخصص آنها را برای مصرف بیمار تجویز کند عبارت‌اند از:
- داروهای ضدافسردگی: برخی داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs) معمولاً برای درمان علائم اصلی اختلال PTSD مانند غم و اندوه، نگرانی، خشم و بی‌حسی عاطفی استفاده می‌شوند
- داروهای ضداضطراب: داروهای ضداضطراب شامل بنزودیازپین‌ها، مثل لورازپام و کلونازپام برای کاهش اضطراب و بی‌قراری فیزیکی یا درمان کابوس‌ها و مشکلات خواب استفاده می‌شوند
پرازوسین که نوعی داروی فشارخون است، تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو مانند لاموتریژین و آنتی‌سایکوتیک‌های نسل دوم مانند ریسپریدون و اولانزاپین از سایر داروهای مورداستفاده برای درمان این اختلال هستند. باز هم تاکید می‌کنیم که تجویز و استفاده از دارو حتما باید تحت‌نظر پزشک انجام شود.
تشخیص PTSD توسط چه کسی انجام میشود؟
تشخیص اختلال استرس پس از سانحه حتما باید توسط یک متخصص سلامت روان یعنی روان‌شناس یا روانپزشک و پس از ارزیابی علائم انجام شود. به‌طورکلی تشخیص PTSD درصورتی درنظر گرفته میشود که علائم آن حداقل برای یک ماه ادامه داشته باشند و در عملکرد روزانه اختلال ایجاد کنند.
جمع‌بندی
در این مقاله از سایت دکتر مریم سلیمانی راجع به اختلال استرس پس از سانحه صحبت کردیم. این اختلال پس از تجربه یک رویداد استرس‌زا مثل جنگ، تجاوز، خشونت فیزیکی و… ایجاد میشود که با علائمی همچون برانگیختگی، اجتناب و… همراه است. البته همه افراد پس از تجربه نوعی تروما به این اختلال مبتلا نمی‌شوند. به همین ترتیب به نظر می‌رسد عوامل محیطی، ژنتیکی و ساختار متفاوت مغز افراد شانس ابتلای آنها به این اختلال را افزایش می‌دهد. برای درمان PTSD از روان‌درمانی، دارودرمانی با ترکیب آنها استفاده میشود.
سوالات متداول
