داشتن خواب خوب و کافی، یکی از اساسیترین ارکان سلامتی و روانی بدن است که برای حفظ عملکرد بهینه ضروری است. این در حالی است که اختلالات خواب به عنوان یک موضوع پیچیده و گسترده، تأثیرات گستردهای بر زندگی روزمره فرد دارد. مشکلاتی که نه تنها زندگی شخصی، بلکه زندگی کاری افراد درگیر را نیز تحت تاثیر خود قرار میدهد.
از این رو در این مقاله از سایت دکتر مریم سلیمانی، ابتدا توضیح میدهیم که منظور از اختلال خواب چیست؟ و سپس به بررسی انواع این اختلال، علل و عوامل مؤثر در آنها، و راهکارهای موثر برای مدیریت و درمان این مشکلات متمرکز خواهیم شد.
منظور از اختلال خواب چیست؟
به گفته مؤسسه ملی بهداشت آمریکا، حدود 50 تا 70 میلیون بزرگسال در ایالات متحده از اختلال خواب رنج میبرند و جمعیتی را تشکیل میدهند که متشکل از 90 بیماری است که بر چرخه و عمق خواب تأثیر می گذارد. در ادامه این بخش، دقیق و تخصصیتر توضیح خواهیم داد که منظور از اختلال خواب چیست؟
درواقع اختلال خواب یا Sleep disorder به هر نوع اختلال یا نقصی اشاره دارد که در فرآیند خواب یا به دنبال آن رخ میدهد و منجر به تجربه بیخوابی، خوابی با کیفیت نامناسب یا الگوی نامطلوب خواب میشود. این مشکلات میتوانند دشواریهایی در زمان خواب آغازین، خواب بیداری در طول شب، یا بیداری زودرس صبحگاهی را ایجاد کنند. گاها اختلال خواب براثر برخی از مشکلات مغزی در افراد بوجود میآید و اگر این اختلال بموقع درمان نشود به مشکلات رایج مغز و اعصاب تبدیل خواهد شد.
اختلالات خواب ممکن است به صورت موقت یا مزمن اتفاق بیفتند و زندگی روزمره هر فرد را با دیگری، نه به صورت یکسان بلکه به طور کاملا متفاوت تحت تاثیر قرار دهد. مشکلات خواب شامل انواع مختلفی از اختلالات مانند بیخوابی (اینسومنیا)، خواب بیداری (هایپرسومنولنس)، خواب آرام (هایپرسومنیا)، اختلالات خواب REM و اختلالات خواب مرتبط با ساعتهای بیولوژیک (ریتمهای خواب و بیداری) است.
این مشکلات از عوامل مختلفی ناشی میشوند که از جمله آنها میتوان به استرس، اضطراب، افسردگی، نقص تغذیه، مصرف مواد مخدر و الکل، بیماریهای جسمی و روانی، و شرایط محیطی نامناسب مانند نور و صدا اشاره کرد. تشخیص و مدیریت این اختلالات مهم است؛ زیرا خواب به عنوان یکی از ارکان اصلی سلامت روان و جسمی افراد تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی آنها دارد.
انواع اختلالات خواب
اختلالات خواب انواع مختلفی دارند، در این بخش معرفی و بررسی برخی از اصلیترین اختلالات خواب اشاره میکنیم.
اینسومنیا (بیخوابی Insomnia)
در این اختلال، فرد مشکلاتی در خواب آغازین دارد، درواقع ممکن است به سختی خوابش ببرد، مکرر در طول شب، بیداری را تجربه کند یا مشکل بیداری زودرس صبحگاهی را داشته باشد. این مشکلات در بیشتر مواقع باعث به خستگی، افزایش خطر بروز بیماریهای روانی و جسمی، و اختلال در عملکرد روزمره خواهد شد.
هایپرسومنولنس (خواب-بیداری Hypersomnolence)
افراد مبتلا به این اختلال در طول روز احساس خواب آلودگی و کاهش انرژی دارند. آنها ممکن است در هنگام رانندگی یا در ساعات کاری خود دچار خواب آلودگی شوند که خطرات زیادی را برای آنها و همچنین برای دیگران درپی خواهد داشت.
هایپرسومنیا (خواب آرام Hypersomnia)
این اختلال شامل مشکلاتی مثل پریدن از خواب، بیداری مکرر در طول شب، یا خواب سطحی است که باعث کاهش کیفیت خواب و احساس خستگی در طول روز میشود.
اختلالات خواب REM
حرکت سریع چشم REM (Rapid Eye Movement) دورهای از خواب است که با حرکات چشم و فعالیتهای مغزی خاص همراه است. اختلالات خواب REM ممکن است شامل خوابپریدگی، یا همراه با حرکات بدنی غیرطبیعی در طول خواب باشند.
اختلالات خواب ریتم شبانهروزی (اختلالات خواب مرتبط با ساعتهای بیولوژیک)
این اختلالات ممکن است ناشی از عوامل محیطی مثل تغییرات در نور و تاریکی، یا نقص در ساعتهای بیولوژیک (اختلالات ریتم شبانهروزی) فرد باشند که باعث تجربه خواب غیرمطلوب در زمانهای نامناسب یا بیداری زودرس صبحگاهی میشود.
به طور متداول، علاوه بر اختلالاتی که معرفی کردیم، اختلالات دیگری هم در فرآیند خواب تاثیر گذار هستند که برخی از آنها عبارتاند از:
سندرم پای بی قرار (Restless Legs Syndrome)
در این سندرم، افراد احساس ناخوشایندی دارند و نیاز به حرکت در پاهای خود را در زمان خواب به شدت تجربه میکنند که اغلب منجر به مشکلاتی در خواب آغازین و حفظ خواب میشود.
آپنههای خواب (Sleep Apnea)
این اختلال شامل توقفهای موقتی در تنفس در طول خواب است که در غلب موارد باعث بیداری مکرر در طول شب، خستگی در طول روز، و افزایش خطر بروز بیماریهای قلبی و عروقی خواهد شد.
سندرم پارسومنیا (Parasomnias)
این اختلالات شامل رفتارهای نامناسب یا غیرمعمول در طول خواب مانند خواب راه رفتن، ناله کردن و صحبت کردن در خواب، شب ادراری، کابوس و ترسهای شبانه و… هستند.
سندرم هیپونتیلاسیون مرتبط با خواب (Sleep-Related Hypoventilation)
در این سندرم، افراد دچار مشکلات تنفسی هستند که ممکن است منجر به افت کیفیت خواب، احساس خستگی و در برخی موارد، افزایش خطر بروز مشکلات قلبی و تنفسی شود.
اختلالات خواب مرتبط با مشکلات روانی
برخی از اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، و اختلالات خلقی خطر ابتلا به مشکلات خواب را افزایش میدهند که نیازمند مداخله و درمان مناسب هستند.
در برخی موارد برای تشخیص نوع اختلال خواب از نوار مغزی EEG استفاده میشود.
علت اختلال خواب چیست؟
بسیاری از افرادی که نمیتوانند در طول شبانهروز خواب مناسب و باکیفیتی را تجربه کنند، به دنبال این هستند که بدانند دلیل اختلال خواب چیست؟ خوب است بدانید که مواردی همچون:
- استرس و اضطراب
- افسردگی
- مصرف مواد مخدر و الکل
- شرایط زیستمحیطی نامساعد مانند نور و صدا
- بیماریهای جسمی و روانی
- عوامل ژنتیکی
- تغییرات در ساعتهای بیولوژیک بدن (ریتمهای خواب و بیداری)
- استفاده نادرست از تکنولوژی در زمانهای خواب
از مهمترین دلایل ایجاد Sleep disorder هستند. اما اگر میخواهید به طور دقیقتر مشکل بیخوابی شما تشخیص داده شود، لازم است به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
روش های تشخیص اختلال خواب
یکی دیگر از پرتکرارترین سوالهایی که بیماران مبتلا به بیخوابی از پزشک میپرسند، این است که بدانند روشهای تشخیص اختلال خواب چیست؟ از این رو ما در این بخش، راههایی که به کمک آن پزشکان موفق به تست اختلال خواب و تشخیص این اختلالات میشوند را معرفی کردهایم:
- مصاحبه پزشکی و ارزیابی تاریخچه پزشکی و خواب: پزشک هنگام مصاحبه با بیمار به دنبال اطلاعاتی درباره الگوی خواب، علائم مرتبط، و عوامل خطرپذیر میگردد
- استفاده از سوالهایی جهت ارزیابی خواب: پزشک، به طرح پرسشهای استاندارد مانند سوابق خواب برای ارزیابی کیفیت خواب و میزان مشکلات خواب بیمار، میپردازد
- انجام آزمونهای خوابداری (Polysomnography): این آزمون شامل نظارت بر علائم فیزیولوژیکی مانند الکتروانسفالوگرافی، الکترومیوگرافی و سیگنالهای تنفسی در طول خواب است
- استفاده از آزمونهای خواببیداری (Multiple Sleep Latency Test): این آزمون برای اندازهگیری زمانی که فرد برای خوابیدن نیاز دارد و نشان دادن علائم خوابیدن در طول روز استفاده میشود
- ثبت و مانیتورینگ ریتمهای خواب و بیداری به کمک دستگاههای پوشیدنی (Actigraphy اکتی گرافی): این روش با استفاده از دستگاههای قابل حمل، فعالیتهای بدنی را طول شب، ثبت و تحلیل میکند
- آزمایش سنجش فعالیت الکتریکی سطح پوست (Electrodermal Activity – EDA): در این آزمایش، فعالیت الکتریکی پوست اندازهگیری میشود که میتواند نشان دهنده فعالیت سیستم عصبی خودکار در طول خواب باشد. تغییرات در فعالیت الکتریکی پوست، از جمله تغییرات در تعریق، میتوانند به عنوان نشانگرهایی برای ارزیابی وضعیت خواب و استرس استفاده شوند
- آزمایش اکسیمتری خواب (Sleep Oximetry): این آزمایش اندازهگیری میزان اشباع اکسیژن خون (اکسیمتری) و نرخ نفس (تنفس) در طول خواب را انجام میدهد. این اطلاعات میتوانند به پزشک کمک کنند تا اختلالات تنفسی خواب مانند انسداد مجاری تنفسی را تشخیص دهد و از تأثیرات آنها بر خواب بیماران آگاه شود
عوارض اختلال خواب چیست؟
در پاسخ به این سوال که عوارض اختلال خواب چیست؟ لازم است بگوییم که افراد مبتلا به این اختلالات مشکلات زیر را تجربه میکنند:
- کاهش عملکرد شناختی و حافظه
- افزایش خطر بروز بیماریهای قلبی و عروقی
- خستگی و خواب آلودگی در طول روز
- افزایش استرس و اضطراب
- افزایش خطر بروز افسردگی
- اختلال در عملکرد روزمره و افزایش خطر تصادفات رانندگی
- اختلال در روابط اجتماعی و شخصی
چگونه میتوان اختلال خواب را درمان کرد؟
درمان اختلال خواب برای داشتن یک زندگی سالم و روانی آرام بسیار مهم است. از این رو پزشکان برای آنکه بتوانند به بهبودی این اختلال کمک کنند، ممکن است پس از معاینه و بررسی وضعیت بیماری و شدت آن، روشهای زیر را درپیش بگیرند:
- تغییرات در روشهای زندگی: ایجاد عادات خواب سالم مانند تعیین زمان خواب ثابت، ایجاد محیط خواب مناسب و ممنوعیت مصرف مواد مانند قهوه و الکل در ساعات شب از توصیههای درمانی پزشکان برای بهبود اختلالات خواب است
- رفتاردرمانی: استفاده از تکنیکهای رفتاری مانند آموزش تکنیکهای آرامسازی و تنظیم تمرینات فیزیکی به منظور بهبود خواب نیز ممکن است برای برخی از بیماران درنظر گرفته شود
- مداخلههای روانشناختی: مشاوره و ترکیبی از روشهای مختلف روانشناختی مانند مدیتیشن و روشهای مبتنی بر تفکر مثبت نیز از دیگر روشهای درمان اختلال خواب است
- مصرف داروها: استفاده از داروهای مخصوص درمان اختلالات خواب که توسط پزشک تجویز میشود در بسیاری از مبتلایان به این اختلالات، نتیجهبخش بوده است
- درمان بیماریهای مرتبط و همراه با اختلالات خواب: در صورتی از بیماریهای جسمی یا روانی همراه با اختلالات خواب رنج میبرید، درمان این بیماریها نیز میتواند بهبود علائم خواب را درپی داشته باشد
- مشاوره تغذیه: رعایت رژیم غذایی سالم و منظم، از موارد موثری برای بهبود خواب است که پزشک آن را توصیه خواهد کرد
- جراحی: برای بعضی از اختلالات خواب مانند اپنه خواب، روشهای جراحی نیز در نظر گرفته میشود، اما این روش تنها در موارد خاص مورد استفاده قرار میگیرد و توسط پزشک متخصص تعیین میشود
- ترکیب روشهای درمانی: در مواردی نیاز است که بیمار روشهای درمانی مختلف را همزمان دریافت کند. مثلا همزمان درمان دارویی، تغذیه، و مداخلات روانشناختی را داشته باشد تا اختلال خواب بهبود یابد
شما می توانید برای دمان اختلالات خواب به کلینیک دکتر مریم سلیمانی مراجعه فرمایید.
چه زمانی برای اختلال خواب به پزشک مراجعه کنیم؟
شما باید به پزشک مراجعه کنید اگر:
- دارای مشکلات خواب مزمن شدهاید که این مشکلات باعث ایجاد تاثیرات منفی بر عملکرد روزانه، روابط اجتماعی و کاری و از همه مهمتر تهدید در سلامتیتان شده است
- تغییراتی در الگوی خواب یا افزایش مشکلات خوابی شما مشاهده میشود که به طور مداوم ادامه پیدا میکند
- اختلالات خواب باعث ایجاد مشکلات جدی در سلامت جسمی و روانی شما شده است و با استفاده از روشهای معمول درمانی بهبود نمییابند
جمعبندی
در این مقاله از سایت دکتر مریم سلیمانی توضیح دادیم که اختلال خواب چیست ؟ همچنین در مورد دلیل بروز این اتفاق، چگونگی تشخیص آن انواع اختلال خواب و روشهای درمان صحبت کردیم. امیدواریم که این نوشتار توانسته باشد شما را به پاسخ سوالهای خود برساند. از اینکه تا انتها همراه ما بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.
