نوار مغزی یا EEG
مغز انسان یکی از پیچیدهترین و شگفتانگیزترین ارگانهای بدن است که از میلیونها سلول عصبی تخصصی به نام نرون تشکیل شده است و این سلولها وظیفه دارند اطلاعات به سراسر بدن منتقل کنند. نورونها از طریق سیگنالهای الکتریکی و شیمیایی با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و فعالیت آنها را میتوان با کمک الکترودهایی که روی پوست سر قرار میگیرند، شناسایی کرد. بررسی امواج الکتریکی مغز در فرایندی به نام تست نوار مغزی یا EEG انجام میشود و به پزشکان کمک میکند آگاهی بیشتری درمورد آنچه در مغز اتفاق میافتد به دست آورند. در این مطلب با انواع نوار مغز، کاربردها و موارد تجویز این تست آشنا میشوید.
دکتر مریم سلیمانی متخصص مغز و اعصاب در شمال تهران از بهترین نورولوژیست های تهران هستند.
نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست؟
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی که در اصطلاح پزشکی بهاختصار EEG خوانده میشود، یک راهکار غیرتهاجمی برای ثبت، ارزیابی و مطالعه فعالیتهای الکتریکی درون مغز است. در تکنیکهای غیرتهاجمی، الکترودهایی که در تست EEG روی پوست مغز قرار میگیرند هیچگونه انرژی الکتریکی را وارد مغز نمیکنند. از دیدگاه بالینی نوار مغز معمولاً برای شناسایی عواملی که به اختلالهای مبتنی بر اعصاب منجر میشوند و همچنین دلایل بهوجودآمدن این اختلالات مورداستفاده قرار میگیرد. از طرف دیگر همین فناوری به محققان کمک میکند عملکردهای مختلف مغز را بشناسند و ارتباط بین این عملکردها و رفتار روانشناختی انسان را بیابند.
نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد؟
در فرایند نوار مغز یا EEG فعالیت الکتریکی سلولهای مغز بهصورت امواجی ترسیم میشود که بسته به وضعیت مغز میتواند الگوهای مختلفی را نشان دهد. درواقع شکل امواج فعالیت الکتریکی قشر مغز را منعکس میکند. در حالت عادی سطوح مختلف هوشیاری، مانند خواب و بیداری، دارای محدوده خاصی از فرکانس امواج در ثانیه هستند که نرمال تلقی میشود. بهعنوانمثال الگوهای امواج نوار مغزی زمانی که شما بیدار هستید سریعتر از زمانی که خوابید حرکت میکنند. نتایج تست EEG نشان میدهد که آیا امواج ثبت شده از فعالیت سلولهای قشر مغز فرد مراجعهکننده، الگوهای نرمالی را دنبال میکنند یا خیر و اگر پاسخ منفی باشد، الگوهای ترسیم شده حاکی از چه مشکلاتی هستند.
انواع نوار مغز
پزشکان و متخصصان نورولوژی با استفاده از انواع نوار مغز میتوانند به بررسی تمام اتفاقاتی که در مغز رخ میدهد، بپردازند. در ادامه این بخش انواع نوار مغز را معرفی و در مورد هرکدام توضیحاتی را ارائه کردهایم.
- نوار مغزی روتین یا معمولی: این تست معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد و غالباً بدون ویدئو اجرا میشود، هرچند میتوان ویدئو را نیز بهراحتی به آزمایش اضافه کرد. در این متدولوژی پزشکان با استفاده از روشهای فعالسازی استاندارد واکنش سلولهای مغزی را مشاهده میکنند. برخی از این روشهای تحریکی عبارتاند از چراغهای چشمکزن یا فلشهای سریع، هایپرونتیلاسیون (تنفس بسیار سریع) و محرومیت از خواب که به معنی بیدارماندن بیمار در شب پیش از آزمایش است.
- نوار مغزی طولانیمدت: انجام این تست بین یک تا دو ساعت طول میکشد و نسبت به نوار مغزی روتین، جزئیات بیشتری را در مورد اختلالات امواج مغزی به پزشک ارائه میدهد. این نوع نوار مغز یا EEG نیز میتواند با ویدیو یا بدون ویدیو اجرا شود.
- نوار مغزی سرپایی: در این حالت امواج مغزی بیمار طی دو تا سه روز و در محیط خانه یا یک محیط خاص بهصورت سرپایی ثبت میشود. بیمار میتواند در طول آزمایش، فعالیتهای عادی خود را با رعایت برخی نکات ادامه دهد. الکترودهای نوار مغزی به دستگاه ضبطکننده کوچک و قابلحمل متصل میشوند که با گیره به لباس بیمار وصل میشود.
- مانیتورینگ ویدئویی نوار مغزی: برای انجام تست تصویری، بیمار برای چند روز در بیمارستان بستری میشود. سیگنالهای نوار مغز یا EEG بهصورت بیسیم به کامپیوتر منتقل میشوند و تحت نظارت دقیق پزشک قرار میگیرند.
- مانیتورینگ بلندمدت: این تست بیش از یک ساعت طول میکشد و به همراه ضبط ویدئویی، رفتار بالینی بیمار را نیز ثبت و بررسی میکند. هر چه زمان تست طولانیتر باشد، بهعنوانمثال بین ۳ تا ۶ ساعت یا حتی چندین روز، نتایج کارآمدتری بهدست خواهد آمد.
- سیستم تهاجمی: این نوع نوار مغزی گزینه شایع و متداولی نیست و صرفاً زمانی انجام میشود که پزشک میخواهد امکان جراحی برخی از بیماران مبتلا به صرع پیچیده را بررسی کند.
کاربرد و دلایل انجام نوار مغز
EEG برای شناسایی فعالیتهای غیرعادی الکتریکی مغز که به برخی بیماریها و اختلالات مغزی منجر میشوند، مورداستفاده قرار میگیرد. اما کاربردهای نوار مغز صرفاً به تشخیص بیماریهای مختلف محدود نمیشود. این تست در زمینههای متعدد دیگری مانند علوم اعصاب، علومشناختی، روانشناسی شناختی، عصبشناسی زبان و تحقیقات روانشناسی فیزیولوژیکی نیز کاربرد دارد. برخی از فیلدهایی که از نتایج نوار عصب استفاده میکنند عبارتاند از:
- رابطهای مغز و کامپیوتر BCI
- زمینههای بالینی و روانپزشکی
- مطالعات احساسی
- تصویرسازی حرکتی
- محرکهای خارجی
نوار مغز در بارداری
تست نوار مغزی برای زنان باردار و جنین داخل رحم هیچ عارضه جانبی خاصی به همراه ندارد. پزشکان غالباً در دو حالت EEG را برای زنان باردار تجویز میکنند؛ هنگامیکه بیمار به صرع ناپایدار مبتلا باشد یا وقتی احتمال اکلامپسی یا غش قریبالوقوع وجود داشته باشد.
نوار مغز کودکان
زمانی که کودکان علایمی نظیر ازدستدادن هوشیاری، حرکات و رفتارهای غیرعادی یا اختلالات رشد را تجربه میکنند، ممکن است پزشک به نوار مغزی آنها نیاز پیدا کند. تشنج کودکان، آپنه خواب، عفونت مغز و تومور مغزی ریشههای احتمالی برخی از مشکلات اعصاب مغزی کودکان به شمار میروند. بااینحال والدین نباید در طول آزمایش نگران فرزند خود باشند؛ زیرا نوار مغز یا EEG برای سالهای متمادی بهعنوان یک راهکار ایمن شناخته میشود. آزمایش هیچ ناراحتی خاصی برای کودکان ایجاد نمیکند. الکترودها صرفاً فعالیت سلولهای عصبی را ثبت میکنند و احتمال شوک الکتریکی یا تحریک اعصاب وجود ندارد.
نحوه انجام نوار مغز
متصدیان کلینیک یا آزمایشگاه معمولاً از بیماران میخواهند پیش از انجام تست نوار مغز برخی نکات زیر را رعایت کنند:
- موهای خود را بشویند و هیچ نرمکننده یا کرم خاصی به موهای خود نزنند؛
- پزشک را در جریان تمامی داروهایی که درحال حاضر مصرف میکنند قرار دهند؛
- ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش از مصرف هر گونه غذا یا نوشیدنی حاوی کافئین خودداری کنند؛
- از روزهگرفتن یا رژیمهای غذایی پرهیز کنند؛
- بسته به نوع تست EEG، دستورالعمل خواب خاصی را دنبال کنند.
فرایند نوار مغز معمولاً در مراحل زیر انجام میشود:
- بیمار باید روی یک صندلی بهآرامی بنشیند یا روی تخت دراز بکشد؛
- بین ۱۶ تا ۲۵ الکترود با یک خمیر مخصوص به پوست سر بیمار متصل میشود. گاهی نیز کلاهی که حاوی الکترودها است روی سر بیمار قرار میگیرد؛
- بیمار باید چشمان خود را ببندد و ساکن بماند. ضبط اولیه فعالیتهای الکتریکی در زمان استراحت بیمار صورت میگیرد؛
- در مرحله بعد ممکن است پزشک یا تکنسین از محرکهای خاصی برای تغییر امواج الکتریکی مغز استفاده کند تا جزئیاتی را که در زمان استراحت دیده نمیشوند، مشاهده و ثبت کند. بهعنوانمثال از بیمار خواسته میشود به مدت ۳ دقیقه عمیق و سریع نفس بکشد، یا در معرض فلاشهای نوری شدیدی قرار بگیرد.
اگر نوار مغزی با هدف بررسی اختلالات خواب بیمار گرفته میشود، احتمال دارد تمام پروسه در طول زمانی که او خوابیده انجام شود. همچنین تست برخی بیماران نیز به فرایندها و نظارتهای طولانیتری نیاز دارد.
برخی از کاربردهای پزشکی نوار مغز
در دنیای پزشکی نوار مغز یا EEG برای ارزیابی انواع مختلفی از اختلالات مغزی استفاده میشود. بهعنوان مثال:
- میگرن
- آسیب و صدمه به سر
- آنسفالیت یا التهاب مغزی
- سکته
- اختلالات خواب
- بیماری صرع و تشنج
- زوال عقل
- مرگ مغزی
- بیشفعالی یا عدم تمرکز ADHD
در ادامه سه نوع از شایعترین بیماریهایی که به تست نوار مغز نیاز دارند را مرور میکنیم.
بیماری صرع
بیماری صرع غالباً با علایمی نظیر تشنجهای مکرر شناخته میشود. گرچه تشخیص تشنج و سندرمهای صرع در درجه اول از طریق شرححال و معاینه دقیق انجام میشود، ولی EEG یک ابزار تحقیقاتی مهم برای شواهدی است که تشخیص پزشک را تأیید میکنند. نوار مغزی در طبقهبندی تشنج و صرع و تعیین کانون تشنج نیز نقش بسیار مهمی ایفا میکند.
اختلالات خواب
نوار مغزی با ثبت فعالیت الکتریکی مغز در طول خواب، میتواند به شناسایی الگوهای غیرطبیعی یا اختلالات امواجی کمک کند که نشاندهنده اختلالات خواب مانند بیخوابی، آپنه خواب یا نارکولپسی هستند. پزشک با مطالعه نتایج تست درک دقیقی از مکانیسمهای عصبی زمینهای اختلالات خواب بهدست میآورد و پیرو آن استراتژی درمانی مناسبی به بیمار ارائه میدهد.
ADHDاختلال
نوار مغز یا EEG یک ابزار تشخیصی مفید برای بیماری اختلال کمبود توجه و بیشفعالی یا ADHD محسوب میشود؛ زیرا الگوهای این بیماری مانند افزایش امواج تتا یا کاش امواج بتا را شناسایی میکند. این اطلاعات میتواند به پزشکان در تأیید تشخیص ADHD، تمایز این بیماری از سایر اختلالات، و اتخاذ تصمیمهای درمانی (مانند درمان نوروفیدبک) کمک کند.
آیا انجام نوار مغزی خطرناک است؟
نوار مغزی در فرایندی بیخطر و بدون درد گرفته میشود. گاهی اوقات برای افرادی که به صرع مبتلا هستند، در طول فرایند تشنجهایی را بهصورت آگاهانه به بیمار منتقل میکنند؛ اما تمام جوانب این امر سنجیده شده و مراقبتهای پزشکی لازم به عمل میآید. برخی شرایط خاص مانند قند خون پایین، حرکات بدن در طول آزمایش، مصرف داروهای آرامبخش، مصرف نوشیدنیهای کافئیندار و موهای چرب یا اسپری خورده ممکن است روی نتایج آزمایش تأثیر بگذارند. اما بهطورکلی تست نوار مغز آزمایشی راحت و بدون عوارض جانبی است.
بهترین مرکز تست نوار مغز
اگر بیمار شما از مشکلاتی نظیر میگرن، تشنج، بیشفعالی یا انواع اختلالات خواب رنج میبرد و به تشخیص پزشک به تست نوار مغزی نیاز دارد، بهترین گزینهای که پیش روی شما قرار دارد انجام تست نوار مغزی در کلینیک دکتر سلیمانی است. در این کلینیک، افراد متخصص و باتجربه با کمک دستگاههای بهروز و پیشرفته تست نوار مغز را انجام میدهند و شما میتوانید بدون هیچ نگرانی و اضطراب EEG را در این مرکز، انجام دهید.
جمع بندی
نوار مغز یا EEG یک آزمایش غیرتهاجمی و بیخطر است که با ثبت فعالیتهای الکتریکی سلولهای قشری مغز، به پزشکان کمک میکند طیف وسیعی از بیماریهای مغز و اعصاب را تشخیص دهند. نوار مغز انواع مختلفی دارد و طول زمان انجام آن در شرایط مختلف بین ۲۰ دقیقه تا چندین روز متفاوت خواهد بود.
آدرس مطب دکتر سلیمانی: تهران، خیابان ولیعصر توانیر روبروی اورژانس بیمارستان دی کوچه دوم ساختمان پزشکان آریا طبقه دوم واحد 5
لوکیشن کلینیک دکتر مریم سلیمانی