زوال عقل مجموعه‌ای از علائم است که حافظه، تفکر و توانمندی‌های اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به حدی می‌رسد که زندگی روزمره فرد مختل میشود. این اصطلاح به یک بیماری خاص اشاره نمی‌کند، بلکه به گروهی از بیماری‌ها و شرایط مختلف اشاره دارد که می‌توانند باعث این علائم شوند. در این مطلب قصد داریم به طور مفصل به این سوال پاسخ دهیم که زوال عقل چیست؟ و روش های درمانی مناسب برای آن را نیز بیان کنیم.
منظور از زوال عقل چیست؟
در پاسخ به این سوال که زوال عقل چیست؟ باید بگوییم نوعی بیماری است که موجب کاهش حافظه و قدرت تفکر در افراد میشود. این بیماری که به دمانس هم نامیده میشود، شامل مجموعه‌ای از بیماری‌ها و علائم است و نشانه خاصی ندارد. علائم کلی زوال عقل شامل از دست دادن حافظه، مشکل در تفکر و استدلال، تغییرات در زبان و گفتار، تغییرات در شخصیت و رفتار و ایجاد مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره میشود. افراد مبتلا به این بیماری با مشکلاتی مانند فراموش کردن قرار ملاقات‌ها و نام افراد، مشکلات در حل مسائل و برنامه‌ریزی، دشواری در انتخاب کلمات مناسب، تغییرات در رفتار و شخصیت و مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره مواجه می‌شوند.
علائم و نشانه های زوال عقل
برخی از افراد به دنبال پاسخ این سوال هستند که علائم و نشانه‌های زوال عقل چیست؟ خوب است بدانید این بیماری علائم و نشانه‌های مختلفی دارد که بسته به علت آن ممکن است متفاوت باشد.
از جمله علائم بارز آن میتوان به ازدست‌دادن حافظه، مشکل در ارتباط و استفاده از واژه‌ها، مشکلات بصری، مشکلات در استدلال و حل مسائل، دشواری در انجام وظایف، مشکل در برنامه‌ریزی، مشکل در هماهنگی حرکتی، گیجی و عدم تمرکز اشاره کرد. همچنین تغییرات روان‌شناختی این بیماری نیز شامل تغییرات در شخصیت، افسردگی، اضطراب، رفتارهای نامناسب، پارانویا، آشفتگی و تشویش و حتی توهمات میشود. این نشانه‌ها می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات جدی در عملکرد روزمره و کیفیت زندگی فرد باشند.
بنابراین، در نگاه کلی، زوال عقل نه‌تنها به مشکلات شناختی و حافظه محدود نمی‌شود، بلکه تمامی ابعاد زندگی روانی و اجتماعی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این مسئله می‌تواند به‌تدریج تشدید شود و باعث کاهش کیفیت زندگی فرد و افراد مرتبط با او نیز بشود. برای افرادی که با این نوع مشکل مواجه هستند، مراجعه به متخصصین مربوطه و دریافت درمان و پشتیبانی مناسب می‌تواند کمک بسزایی در مدیریت و بهبود وضعیتشان داشته باشد. لازم به ذکر است که طول عمر بیماران مبتلا به زوال عقل نیز تحت‌تأثیر این بیماری قرار می‌گیرد و نسبت به افراد دیگر کمتر است.
بیشتر بخوانید: روشهای تشخیص و درمان آلزایمر
علت بروز زوال عقل
این بیماری اغلب در اثر ازبین‌رفتن سلول‌های عصبی و ارتباطات آن‌ها در مغز به وجود می‌آید. این آسیب می‌تواند به دلیل عوامل گوناگونی از جمله بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون که باعث تخریب سلول‌های عصبی در مناطق مختلف مغز می‌شوند، یا سکته مغزی ایجاد شود. همچنین، آسیب‌های مغزی ناشی از تصادفات، ضربه یا سقوط از بلندی، عفونت‌های مغزی مانند مننژیت و آنسفالیت، مصرف بیش از حد الکل و کمبود ویتامین B12 نیز از جمله عوامل دیگری هستند که می‌توانند به زوال عقل منجر شوند.
علاوه بر این، عوامل ژنتیکی، محیطی و عوامل دیگری مانند بالارفتن سن، سابقه خانوادگی زوال عقل، فشارخون بالا، کلسترول بالا و عواملی مانند چاقی و سیگارکشیدن نیز می‌توانند خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند. توجه داشته باشید که در برخی موارد، علائم زوال عقل در جوانی نیز بروز می‌کند و در این حالت افراد باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنند.
عوارض زوال عقلی
و اما اگر بخواهید بدانید عوارض زوال عقل چیست؟ باید بگوییم که این عوارض می‌تواند بسیار گسترده و متنوع باشد و به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. به‌طورکلی، این عوارض شامل موارد زیر است:
- مشکلات حافظه: ازدست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت، فراموش‌کردن قرار ملاقات‌ها و رویدادهای مهم و مشکل در به‌خاطر سپردن نام افراد و اشیا
- مشکلات تفکر و استدلال: دشواری در حل مشکلات، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و عدم توانایی در انجام وظایف پیچیده
- مشکلات زبانی: مشکل در پیداکردن کلمات مناسب، درک گفتار و نوشتار و ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر
- تغییرات خلقی: اضطراب، افسردگی، تحریک‌پذیری، بی‌تفاوتی و پرخاشگری
- تغییرات شخصیتی: درون‌گرایی، بی‌توجهی به نظافت شخصی و فعالیت‌های موردعلاقه
- رفتارهای غیرعادی: پرسه‌زدن، توهم، هذیان و بی‌خوابی
یک پزشک متخصص آلزایمر خوب می‌تواند در طول روند درمان راهنمای شما باشد.
انواع زوال عقل کدام است؟
زوال عقل پیش‌رونده یکی از عمده‌ترین نوع این بیماری است که در آن سلول‌های مغزی تخریب شده و از بین می‌روند و توانایی فرد در انجام وظایف روزمره، تفکر و حافظه کاهش می‌یابد. این وضعیت به‌عنوان یک اختلال گسترده شناخته میشود که عوامل مختلفی می‌توانند به آن مرتبط باشند. انواع زوال عقل پیش‌رونده شامل بیماری‌هایی همچون آلزایمر، زوال عقل عروقی و زوال عقل پیشانی گیجگاهی است. این اختلالات به دلایل مختلفی مانند عوامل ژنتیکی، عوامل عروقی و وجود پروتئین‌های غیرطبیعی در مغز به وجود می‌آیند.
اغلب علائم زوال عقل در پیری نیز مشابه همین موارد است. زوال عقل پیش‌رونده باید توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب خوب تشخیص داده شود. پزشک می‌تواند با معاینه فیزیکی و عصبی، آزمایش خون، تصویربرداری از مغز و تست‌های روان‌شناسی و شناختی این بیماری را تشخیص دهد. نورولوژیست‌ها و روان‌شناسان می‌توانند به افراد در شناسایی این بیماری کمک زیادی کنند.
مراحل زوال عقل
به‌طورکلی مراحل زوال عقل به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم میشود.
- در مرحله خفیف زوال عقل فرد ممکن است در به‌خاطر سپردن چیزهای جدید یا انجام کارهایی که قبلاً آسان بودند دچار مشکل شود؛
- در مرحله متوسط، مشکلات حافظه و تفکر بدتر و شدیدتر میشود. در این حالت فرد ممکن است در انجام کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن یا حمام‌کردن مشکل داشته باشد؛
- در مرحله شدید زوال عقل، فرد برای مراقبت، به‌شدت وابسته به دیگران وابسته میشود. این‌گونه افراد اغلب در صحبت‌کردن یا راه‌رفتن مشکل دارند.
توجه داشته باشید که سرعت پیشرفت زوال عقل از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همچنین هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
روش های درمانی زوال عقل
همان‌طور که در طول این مطلب نیز بیان کردیم زوال عقل، یکی از چالش‌های بزرگ سلامتی است که هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد. بااین‌حال، روشهای متنوعی برای مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا وجود دارد. از جمله درمان‌های دارویی که می‌تواند در کنترل علائم مؤثر باشد، میتوان به مهارکننده‌های کولین استراز و ممانتین اشاره کرد. همچنین، استفاده از داروهایی برای درمان علائم مرتبط مانند افسردگی و اضطراب نیز می‌تواند مفید باشد.
در برخی موارد برای تشخیص زوال عقل، پزشک انجام نوار مغزی را تجویز می‌کند.
به‌علاوه، روشهای غیردارویی از قبیل کاردرمانی و اصلاح محیط زندگی، به فرد مبتلا کمک می‌کند تا این بیماری را کنترل کند. همچنین، تغذیه سالم، ورزش منظم و فعالیت‌های اجتماعی نیز از رویکردهای مؤثر در مدیریت این بیماری است. توجه داشته باشید که مراقبین این‌گونه افراد نیز باید اطلاعات کافی در این زمینه را داشته باشند.
آیا میتوان از زوال عقل پیشگیری کرد؟
در حال حاضر هیچ راه قطعی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما کارهایی وجود دارد که میتوانید برای کاهش خطر ابتلا به آن انجام دهید. برخی از این کارها عبارت‌اند از:
- حفظ سلامت قلب و عروق: این شامل کنترل فشارخون، کلسترول و قند خون است. همچنین باید سیگار نکشید و وزن خود را در حد متناسب نگه دارید
- فعال نگه‌داشتن ذهن: این امر شامل خواندن کتاب، حل‌کردن جدول و چیدن پازل، بازی‌های فکری و یادگیری چیزهای جدید است
- ورزش منظم: این کار به بهبود سلامت قلب و عروق و همچنین سلامت مغز شما کمک می‌کند
- داشتن یک رژیم غذایی سالم: خوردن مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل برای بدن و مغز بسیار مفید است
- مدیریت استرس: استرس می‌تواند به مغز شما آسیب برساند، بنابراین مهم است که راه‌هایی برای مدیریت استرس خود پیدا کنید
تشخیص زوال عقل چگونه است؟
تشخیص زوال عقل و نوع آن می‌تواند پیچیده باشد. زمانی که افراد به اختلالات شناختی دچار شوند و قادر به انجام فعالیت‌های روزانه خود، مانند مصرف داروها، پرداخت قبوض و رانندگی ایمن نباشند، به آن‌ها گفته میشود که دچار زوال عقل هستند.
برای شناسایی علت زوال عقل، پزشک متخصص مغز و اعصاب باید الگوی از دست دادن مهارت‌ها و عملکردها را بررسی کرده و تعیین کند که فرد چه کارهایی را هنوز می‌تواند انجام دهد. در حال حاضر، بیومارکرهای خاصی برای تشخیص دقیق‌تر بیماری آلزایمر در دسترس هستند.
پزشک شما با بررسی سابقه پزشکی و علائم موجود، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. همچنین ممکن است از یکی از نزدیکان شما نیز در مورد علائم شما سوالاتی بپرسد.
چون هیچ تستی به‌تنهایی قادر به تشخیص زوال عقل نیست، پزشکان معمولاً چندین آزمایش مختلف برای شناسایی علت دقیق مشکل انجام می‌دهند.
تست‌های شناختی و عصبی روان‌شناختی
پزشکان از این تست‌ها برای ارزیابی عملکرد ذهنی شما استفاده می‌کنند. برخی از این تست‌ها به اندازه‌گیری توانایی‌های مختلف شناختی مانند حافظه، درک محیط، استدلال و قضاوت، مهارت‌های زبانی و توجه شما می‌پردازند.
ارزیابی نورولوژیک
با این تست‌ها، پزشکان قادر به ارزیابی بخش‌های مختلفی از عملکرد شما هستند، از جمله حافظه، زبان، توجه، حرکت، حواس، تعادل، واکنش‌ها و حل مسائل.
اسکن‌های مغزی
سی تی اسکن یا ام آر آی: این اسکن‌ها می‌توانند به شناسایی مشکلاتی مانند سکته مغزی، خونریزی، تومور یا هیدروسفالی کمک کنند.
اسکن‌های PET (تصویربرداری با استفاده از سوخت و ساز): این اسکن‌ها قادرند فعالیت مغزی و تجمع پروتئین آمیلوئید که نشان‌دهنده بیماری آلزایمر است را نمایش دهند.
تست‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون ساده می‌تواند مشکلات فیزیکی مؤثر بر عملکرد مغز مانند کمبود ویتامین B12 یا اختلالات غده تیروئید را شناسایی کند. در برخی موارد، مایع نخاعی برای بررسی عفونت، التهاب یا مارکرهای بیماری‌های دژنراتیو آزمایش میشود.
ارزیابی روان‌پزشکی
متخصص روان‌پزشکی می‌تواند تعیین کند که آیا مشکلاتی چون افسردگی یا اختلالات دیگر سلامت روان در بروز علائم شما نقش دارند یا خیر.
چه زمانی باید برای زوال عقل به پزشک مراجعه کنیم؟
هر فرد باید به‌محض مشاهده علائم زوال عقل به پزشک مراجعه کند. زوال عقل یک اصطلاح کلی است که به کاهش توانایی‌های ذهنی اشاره دارد و به حدی جدی است که در زندگی روزمره فرد تداخل ایجاد می‌کند. آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است، اما علل دیگری نیز وجود دارد. برخی از رایج‌ترین علائم زوال عقل عبارت‌اند از:
- مشکل در به‌خاطر سپردن چیزهای جدید
- مشکل در تمرکز یا انجام کارهای آشنا
- مشکل در قضاوت یا تصمیم‌گیری
- تغییرات در شخصیت یا رفتار
- مشکل در صحبت یا نوشتن
- مشکل در راه‌رفتن یا انجام سایر فعالیت‌های حرکتی
اگر هر یک از این علائم را در خود یا یکی از نزدیکانتان مشاهده کردید، باید دراسرع‌وقت به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام زوال عقل می‌تواند به شما کمک کند تا از درمان‌های موجود بیشترین بهره را ببرید و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشید.
چند توصیه برای خود مراقبتی بیماران زوال عقل
در اینجا چند پیشنهاد برای حمایت از خودتان در مواجهه با این بیماری آورده شده است:
-
تا جایی که امکان دارد، اطلاعات بیشتری درباره‌ی از دست دادن حافظه، زوال عقل و آلزایمر کسب کنید.
-
احساسات و تجربیات خود را در یک دفتر خاطرات یادداشت کنید.
-
به یک گروه حمایتی محلی بپیوندید تا در کنار دیگران احساس حمایت کنید.
-
به مشاور مراجعه کرده و از کمک حرفه‌ای برای مقابله با چالش‌ها بهره‌مند شوید.
-
با یکی از اعضای نزدیک خانواده یا کسی که می‌تواند به شما در رفع نیازهای معنوی کمک کند، گفت‌وگو کنید.
-
فعال و درگیر بمانید؛ با داوطلبی، ورزش و شرکت در فعالیت‌هایی که مخصوص افرادی با مشکلات حافظه است، روزهای خود را پر کنید.
-
وقت بیشتری را با دوستان و خانواده‌تان بگذرانید و ارتباطات اجتماعی خود را تقویت کنید.
-
در انجمن‌های آنلاین شرکت کنید و با افرادی که شرایط مشابهی دارند، تبادل تجربه کنید.
-
روشهای جدیدی برای ابراز خود پیدا کنید، مانند نقاشی، آواز خواندن یا نوشتن.
-
از کسی که به او اعتماد دارید بخواهید تا در تصمیم‌گیری‌ها نماینده‌ی شما باشد و در مواقع نیاز به شما کمک کند.
درمان زوال عقل در کلینیک مغز و اعصاب دکتر سلیمانی
کلینیک مغز و اعصاب دکتر سلیمانی با بهره‌گیری از متخصصان مجرب و تجهیزات پیشرفته، طیف وسیعی از خدمات تشخیصی و درمانی را برای بیماران مبتلا به زوال عقل ارائه می‌دهد. خدمات کلینیک در زمینه زوال عقل شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی و عصبی
- آزمایش خون و ادرار
- تست‌های روان‌شناختی
- اسکن مغز (MRI، CT)
- تجویز داروهای مناسب
- ارائه خدمات توان‌بخشی (کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی)
- مشاوره و روان‌درمانی
- آموزش به بیمار و خانواده
این کلینیک با درنظرگرفتن تمام جنبه‌های زوال عقل، از جمله علائم جسمی، روانی و اجتماعی، به درمان بیمار می‌پردازد. برنامه درمانی هر بیمار باتوجه‌به شرایط و نیازهای خاص او طراحی میشود. شما خمی توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و رزرو نوبت با کلینیک مغز و اعصاب دکتر مریم سلیمانی تماس بگیرید.
جمع‌بندی
باتوجه‌به مطالب ذکر شده در بالا، زوال عقل یک بیماری پیش‌رونده است و علائم آن باگذشت زمان بدتر می‌شوند. بااین‌حال، با استفاده از روشهای درمانی مناسب و مراقبت صحیح، میتوان کیفیت زندگی فرد مبتلا و مراقبین او را تا حد زیادی بهبود بخشید.
