تشنج یک رویداد پزشکی است که در آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل می‌شود و باعث انقباض غیرارادی عضلات و اسپاسم می‌شود. این امر منجر به لرزش و حرکات ناگهانی، شدید و نامنظم و غیرقابل‌کنترل بدن می‌شود. تشنج در بیماری‌های صرع شایع است اما می‌تواند ناشی از هیپوگلیسمی (افت قند خون)، افت فشارخون، عفونت، تب و ضربه‌مغزی نیز باشد. در این مقاله، به بررسی انواع تشنج، علت‌ها، علائم و راهکارهای درمانی پرداخته خواهد شد.
تشنج (convulsion) چیست؟
تشنج ( convulsion) یک وضعیت ناتوانی و تغییرات ناگهانی و شدید در فعالیت عصبی مغز است که ممکن است با اسپاسم (انقباض) عضلات و حرکات تونیک و کلونیک همراه باشد. این وضعیت ممکن است به‌صورت ناگهانی و موقعیتی رخ دهد و زمان آن نیز متغیر باشد.
در زمان تشنج، فعالیت نورونی و سیگنال‌های الکتریکی در مغز به طور ناگهانی و غیرطبیعی افزایش می‌یابد که منجر به انقباضات عضلات مختلف در بدن می‌شود. این انقباضات ممکن است در کل بدن یا به‌صورت محدود در یک قسمت از بدن رخ دهد. تشنج‌ها ممکن است در نتیجه اختلالات در فعالیت عصبی مغز، اختلالات متابولیکی، بیماری‌های مختلف، مصرف مواد مخدر یا داروها، ضربه به سر، یا حتی عوامل ژنتیک یا عوامل دیگر ایجاد شوند.
پس از ابتلا به این بیماری، جهت ادامه روند درمان به متخصص تشنج مراجعه شود.
علت تشنج چیست؟
علت تشنج می‌تواند بسیار متنوع باشد و به‌عنوان علائم یک مشکل در فعالیت عصبی مغز نمایان می‌شود. برخی از علل احتمالی تشنج عبارت‌اند از:
- اختلالات در ساختار یا فعالیت نورون‌ها (سلول‌های عصبی)
- اختلالات در فعالیت الکتریکی مغز یا همان صرع
- اختلالات متابولیکی و مشکلات در متابولیسم بدن مثل کاهش قند خون، کمبود ویتامین دی، افت فشارخون، میزان پایین سدیم خون (هیپوناترمی)، اختلالات الکترولیتی یا مشکلات کبدی
- عوامل عفونی و برخی عفونت‌ها مانند مننژیت
- آسیب مغزی مثل ضربه‌مغزی، خونریزی مغزی ناشی از ترومای سر یا ضربه به سر، حوادث تروماتیک مغزی، یا سکته مغزی، تومور مغزی
- اختلالات خودایمنی مانند لوپوس و ام اس
- سوءمصرف الکل، واکنش به دارو یا مصرف برخی از داروها یا مواد مخدر
- عوامل دیگری مانند میگرن، تب و افزایش حاد دمای بدن به‌خصوص در کودکان، کمبود خواب
انواع تشنج کدام است؟
تشنج‌ها بر اساس محدودیت یا گستردگی عملکرد مغز می‌توانند به دو دسته اصلی تقسیم شوند: تشنج کانونی (فوکال) و تشنج گسترده (جنرال).
تشنج کانونی یا فوکال
در این نوع تشنج، فعالیت الکتریکی ناهنجار از یک ناحیه خاص در مغز شروع می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، تشنج محدود به یک قسمت از مغز است و تأثیر آن بر رفتار و حرکات معمولاً محدود به یک بخش از بدن می‌شود. این نوع تشنج می‌تواند با یک نوع خاص از انقباضات عضلانی یا حتی تغییرات در حواس شناختی همراه باشد.
تشنج کانونی می‌تواند به شکل تشنج کانونی ناآگاهانه (ازدست‌دادن یا تغییر سطح هوشیاری) یا تشنج کانونی آگاهانه (تغییر حس افراد نسبت به محیط و افراد مثل عصبانی شدن یا خوشحال شدن ناگهانی) باشد. مشکلات تکلمی، لرزش غیرارادی دست‌ها و پاها، راه‌رفتن در یک مسیر دایره‌ای، سرگیجه از جمله علائم شایع این نوع تشنج به شمار می‌آیند.
تشنج گسترده یا جنرال
در تشنج گسترده، فعالیت الکتریکی ناهنجار در سراسر مغز پخش می‌شود. این نوع تشنج‌ها تأثیر گسترده‌تری بر روی حرکات و حواس فرد دارند و ممکن است به‌سرعت به تمام بدن گسترش یابند. در این نوع تشنج که با تعدادی از انقباضات عضلانی شدید همراه است، شخص ممکن است سطح هوشیاری خود را کاملاً از دست بدهد. تشنج پنهان یا غایب (که غالباً در کودکان اتفاق می‌افتد)، تشنج تونیک، تشنج‌های تونیک – کلونیک، تشنج آتونیک و تشنج میوکلونیک از جمله شایع‌ترین نوع این تشنج‌ها محسوب می‌شوند.
چگونه تشنج در کودکان رخ میدهد؟
تشنج در کودکان ممکن است از عوامل مختلفی ناشی شود. یکی از شایع‌ترین علل تشنج در کودکان، تشنج‌های مرتبط با تب یا Febrile Seizures هستند. این نوع تشنج معمولاً در اثر افزایش حاد دما در کودکان ظاهر می‌شود و معمولاً در سنین ۶ ماه تا ۵ سال اتفاق می‌افتد. تشنج در این مواقع ممکن است به‌صورت کوتاه و بی‌خطر باشد و با کاهش دما بهبود یابد.
کودکان ممکن است به تشنج‌های صرعی که ناشی از اختلالات در فعالیت عصبی مغز است، مبتلا شوند. علاوه بر تشنج‌های تب مرتبط و اختلالات صرعی، دیگر علل شامل ضربه به سر، آسیب‌دیدن کودک در حین تولد، اختلالات متابولیکی، یا حتی عفونت‌های مغزی می‌توانند تشنج در کودکان را ایجاد کنند.
در برخی از موارد، عوامل ژنتیک نیز می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشد و کودکانی که از یکی از اعضای خانواده‌شان از این عارضه رنج می‌برند، احتمالاً در معرض ابتلا بیشتری قرار دارند. مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند تشنج‌ها را در کودکان ایجاد یا تشدید کند. مهم‌ترین نکته این است که درهرصورت، تشنج در کودکان نیازمند بررسی دقیق و تشخیص توسط پزشک متخصص است تا درمان مناسب و پیگیری‌های لازم انجام شود.
علائم تشنج چیست؟
علائم تشنج می‌توانند بسیار متنوع باشند و بستگی به نوع و میزان شدت تشنج دارد. اما اگر به‌صورت کلی بخواهیم این علائم را ذکر کنیم، می توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- انقباضات ناگهانی و غیرقابل‌کنترل عضلات بدن به‌صورت تکراری یا به شکل ریتمیک در قالب حرکت و لرزش مکرر عضلات بدن (مثل گردن، دست‌ها یا پاها)
- حرکات برخی از قسمت‌های بدن مثل پلک یا لب
- مشکل در تکلم
- لرزش یا تکان‌دادن غیرارادی دست‌وپا
- باز شدن یا تنگ شدن چشمان یا خیره‌شدن به نقطه‌ای خاص
- ازدست‌دادن هوشیاری و افتادن فرد روی زمین
- تغییرات در حواس و درک مثل ازدست‌دادن کنترل مثانه یا گازگرفتن زبان
- اسپاسم عضلانی (عضلات کمر، بازوها و پاها)
- تنفس ناقص یا توقف کوتاه در تشنج‌های شدید.
- سختی یا بی‌اختیاری در عضلات
برای درمان صرع می توانید به یک متخصص صرع مراجعه کنید.
علائم تشنج در کودکان وعلائم تشنج نوزاد چیست؟ (علائم تشنج کودکان در خواب)
تشنج در کودکان ممکن است با علائم متنوعی همچون خیره‌شدن به یک نقطه ثابت، انقباضات ناگهانی و بدون کنترل مثل لرزیدن بدن، گیجی یا تاری دید، پرش عضلات دست‌ها و پاها، سختی یا بی‌اختیاری در عضلات بدن و حتی بی‌اختیاری در دفع ادرار و مدفوع، تهوع، سقوط ناگهانی و بدون دلیل، مشکلات تنفسی، تغییرات گفتاری و دیداری و حتی بیهوشی همراه باشد. این علائم ممکن است به‌صورت جداگانه یا ترکیبی در هر کودکی ظاهر شود و نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک دارد. بررسی اهمیت و زمان بروز علائم، فراوانی حملات، و اطلاعات خانوادگی نیز در تشخیص و مدیریت این وضعیت مؤثر است.
علائم تشنج در نوزادان نیز ممکن است متفاوت باشند. در نوزادان، تشنج ممکن است با تغییرات در رفتار نظیر افزایش ترتیب حرکات، تغییرات در گریه، مکیدن لب‌ها یا تغییر در وضعیت آرامش نوزاد مثل گریه و فریاد همراه باشد. انقباضات چشمی، سفت شدگی در انگشتان دست، بازوها و یا پاها، پریدن از خواب، ازدست‌دادن حواس می‌تواند علائم دیگر این عارضه در نوزادان باشد. حتی نوزاد ممکن است به اطراف توجه نکند یا واکنش او نسبت به محیط اطراف کاهش یابد.
از علائم تشنج کودکان در خواب نیز می‌توان به مواردی مثل افتادن از تخت، درآوردن صداهای غیرمعمول یا حتی شیون و فریاد هنگام خواب، انقباضات عضلانی مثل سفت‌شدن بخش‌هایی از اعضای بدن، از دست‌دادن کنترل ادرار، بیدارشدن‌های بدون دلیل و تکان‌های شدید اشاره کرد. درهرصورت، اگر شما شاهد هر نوع تشنجی در کودکان یا نوزادان بودید، مهم است که به‌سرعت به پزشک متخصص مراجعه کنید تا علت آن تشخیص داده و اقدامات لازم انجام شود.
درمان تشنج چیست؟
درمان تشنج بستگی به علت اصلی تشنج و نوع آن دارد. همچنین، مهم است که افراد مبتلا به تشنج و خانواده‌های آنها در مورد شیوه‌های پیشگیری از این عارضه، مدیریت درست داروها و شیوه زندگی به‌صورت هماهنگ با پزشک خود همکاری کنند. هرگونه تصمیم مرتبط با درمان باید توسط پزشک انجام شود. برخی از رویکردهای درمانی این عارضه عبارت‌اند از:
دارودرمانی
- داروهای ضدتشنج: برخی داروها مخصوصاً برای کاهش تعداد و شدت تشنج‌ها تجویز می‌شوند. انتخاب دارو و دوز آن بستگی به نوع تشنج و ویژگی‌های فرد دارد.
- داروهای کنترل کننده تب: در برخی موارد، درمان تشنج که بر اثر تب در کودکان رخ داده است، از طریق داروهای کنترل کننده تب می‌تواند مؤثر باشد.
کنترل شیوه زندگی
- مدیریت استرس: کاهش استرس و ایجاد یک روتین آرام و منظم می‌تواند به کاهش احتمال تشنج‌ها کمک کند.
- خواب کافی: حفظ یک الگوی خواب منظم و کسب خواب کافی نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.
جراحی
- در مواردی که بیمار به داروها پاسخ ندهد و یا تشنج‌ها ناشی از تومورها یا اختلالات ساختاری مغزی باشند، جراحی ممکن است به‌عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفته شود. این ممکن است شامل برداشتن تومور، برداشتن بخشی از مغز که مرکز تشنج است یا اصلاح بخشی از مغز باشد.
تحریک عصب واگ
- تحریک عصب واگ یک روش درمانی برای کنترل تشنج است. در این روش، یک دستگاه در قسمت بالای قفسه سینه قرار می‌گیرد که سیگنال‌های الکتریکی ضعیف را از طریق این عصب به مغز ارسال می‌کند. این گزینه درمانی برای افرادی استفاده می‌شود که به داروها پاسخ نمی‌دهند و جراحی نیز ممکن نیست.
عوارض تشنج چیست؟
تشنج‌ها ممکن است عوارض و اثرات مختلفی بر سلامت فرد داشته باشند. برخی از این عوارض عبارت‌اند از:
- صدمات جسمی به علت ازدست‌دادن هوشیاری و برخورد به زمین یا وسایل اطراف
- احساس کرختی یا سوزن‌سوزن‌شدن بدن
- اختلالات عقلانی مانند احساس سردرگمی، گیجی، یا تاری دید
- اختلالات روانی و تغییرات در رفتار اجتماعی از جمله ایجاد نگرانی، افسردگی، اضطراب
- آسیب به زبان و گلو به علت گیرکردن زبان لای دندان‌ها و گازگرفتگی
- آسیب‌های حین رخ‌دادن تشنج مثلاً تصادف در حین رانندگی، افتادن از ارتفاع، غرق‌شدن در صورت وقوع تشنج در آب، یا دسترسی به وسایل خطرناک
- اختلالات حافظه و اختلال در تمرکز و تفکر
همچنین بخوانید: انواع تشنج
جمع‌بندی
تشنج، یک واکنش ناگهانی و موقتی در فعالیت عصبی مغز است که می‌تواند از عوامل مختلفی ناشی شود. این پدیده ممکن است علائم گوناگونی از جمله انقباضات عضلانی، درخشش یا ازدست‌دادن هوش، تغییرات در تنفس، و تغییرات در حواس و درک را دربر داشته باشد. درمان تشنج بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل داروها، تغییرات در شیوه زندگی، یا حتی جراحی باشد.
اطلاعات بیشتر درباره نوع و علل تشنج، افزایش آگاهی افراد و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند در کاهش تأثیرات جانبی این حالت مؤثر باشد. همچنین، توجه به نیازهای فردی و ارتقای کیفیت زندگی افراد مبتلا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. درهرصورت، این عارضه نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص است تا برنامه درمانی مناسب ترتیب گرفته و عوارض جانبی کاهش یابند و کیفیت زندگی فرد بهبود یابد.
