حفظ تعادل یکی از مهم‌ترین وظایف بدن انسان است که به ما اجازه می‌دهد بدون مشکل راه برویم، بدویم و حرکات روزمره خود را انجام دهیم. این وظیفه پیچیده توسط سیستم‌های مختلفی در بدن از جمله گوش داخلی، مغز، چشم‌ها و عضلات، انجام میشود. اختلال در هر یک از این سیستم‌ها می‌تواند منجر به اختلال تعادل شود.
برخی شرایط سلامتی، داروها، بیماری‌های عصبی یا مشکلات و بیماری‌های گوش نیز می‌توانند عاملی برای اختلال در تعادل باشند. این اختلال می‌تواند عمیقاً بر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد و باعث مشکلات روانی و عاطفی شود. در ادامه این مقاله میتوانید همه چیز را در این باره بخوانید.
اختلال در تعادل چیست؟
اختلال در تعادل وضعیتی است که در آن فرد در هنگام انجام فعالیت‌های معمول مانند ایستادن یا راه‌رفتن، یا حتی در حالت نشسته و خوابیده احساس بی‌ثباتی یا سبکی سر می‌کند. این حالت ممکن است با سرگیجه، گیجی، یا احساس حرکت داشتن، چرخیدن یا شناور بودن همراه باشد.
در واقع اختلال تعادل وضعیتی است که در آن وضعیت، فرد در حالت ایستاده، نشسته یا خوابیده، ممکن است احساس کند در حال حرکت و چرخش است. اگر در این حالت در حال راه‌رفتن باشید، ممکن است ناگهان این احساس به شما دست دهد که در حال افتادن هستید.
انواع اختلال تعادل
اختلال تعادل می‌تواند به دودسته کلی تقسیم شود که هر کدام از آنها دارای انواع خاصی هستند:
اختلال تعادل حسی
این نوع ناشی از مشکل در سیستم‌های حسی است که اطلاعات مربوط به موقعیت بدن را به مغز ارسال می‌کنند. این سیستم‌ها شامل گوش داخلی، چشم‌ها و عضلات هستند. از انواع اختلال تعادل حسی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- اختلال سرگیجه موقعیتی خوش‌خیم (BPPV): این نوع اختلال تعادل شایع‌ترین علت سرگیجه است. BPPV ناشی از مشکل در کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش داخلی است. این کانال‌ها مسئول حس تعادل هستند. BPPV معمولاً با حرکات ناگهانی سر، مانند خم‌شدن یا چرخیدن، ایجاد میشود
- اختلال تعادل مربوط به گوش داخلی: این نوع اختلال تعادل ناشی از آسیب به گوش داخلی است. شایع‌ترین علت این نوع اختلال تعادل، بیماری منییر یا لابیرنتیت (labyrinthitis) منییر یک اختلال مزمن گوش داخلی و لابیرنتیت، التهاب گوش داخلی است که می‌تواند ناشی از عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد
- نوریت دهلیزی (Vestibular neuritis): نوریت دهلیزی التهاب عصب دهلیزی است. این عصب مسئول ارسال اطلاعات مربوط به تعادل از گوش داخلی به مغز است. علائم نوریت دهلیزی مشابه لابیرنتیت است، اما معمولاً شدیدتر است
- بیماری فیستول پری‌لنف (Perilymphatic fistula): یک سوراخ در غشای داخلی گوش داخلی است که می‌تواند ناشی از آسیب به سر یا عفونت باشد. علائم بیماری فیستول پری‌لنف شامل سرگیجه، کم‌شنوایی، وزوز گوش و احساس پُری در گوش است
- اختلال تعادل مربوط به چشم‌ها: این نوع اختلال تعادل ناشی از مشکلات بینایی است. شایع‌ترین علت این نوع اختلال تعادل، آب‌مروارید و دژنراسیون ماکولا است
- اختلال تعادل مربوط به عضلات: این نوع اختلال تعادل ناشی از ضعف یا آسیب به عضلات است. شایع‌ترین علت این نوع اختلال تعادل، سالمندی و نوروپاتی است
شما می توانید برای درمان اختلالات تعادلی به یک فوق تخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات مراجعه کنید.
اختلال تعادل مرکزی
این نوع ناشی از مشکل در مغز است. شایع‌ترین علت آن، سکته مغزی است. از انواع آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- اختلال تعادل مربوط به مخچه: مخچه بخشی از مغز است که مسئول هماهنگی حرکات است که آسیب به آن می‌تواند منجر به اختلال در تعادل شود
- اختلال تعادل مربوط به ساقه و قشر مغز: ساقه مغز بخشی از مغز است که اطلاعات مربوط به حرکت و موقعیت بدن را از گوش داخلی به مغز منتقل می‌کند. قشر مغز هم بخشی از مغز است که مسئول پردازش اطلاعات مربوط به حس عمقی است. آسیب به این دو ناحیه مغز هم می‌تواند منجر به اختلال تعادل شود
بیشتر بخوانید: جهت مشاوره با دکتر سکته مغزی در تهران کلیک کنید
علائم اختلال تعادل
علائم اختلال تعادل می‌تواند بسته به نوع و شدت آن متفاوت باشد. شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- احساس بی‌ثباتی یا عدم تعادل: در موارد خفیف، فرد ممکن است فقط احساس عدم تعادل یا سبکی سر داشته باشد. در موارد شدید، فرد ممکن است احساس کند که در حال زمین‌خوردن است یا قادر به ایستادن یا راه‌رفتن نیست
- احساس تحرک داشتن، چرخیدن یا شناور بودن: در موارد خفیف، فرد ممکن است احساس کند که در حال حرکت است یا زمین در حال حرکت است. در موارد شدید، فرد ممکن است احساس کند که دنیا دور سرش می‌چرخد یا روی آب شناور است
- مشکل در راه‌رفتن یا ایستادن: در موارد خفیف، فرد ممکن است فقط هنگام راه‌رفتن یا ایستادن احساس عدم تعادل کند. در موارد شدید، فرد ممکن است اصلاً قادر به راه‌رفتن یا ایستادن نباشد
- لرزش: لرزش یا حرکات غیرارادی و ریتمیک بدن می‌تواند در هر قسمت از بدن رخ دهد، اما در دست‌ها، بازوها و پاها شایع‌تر است
علائم و نشانه‌های دیگری که ممکن است با اختلال تعادل همراه باشند:
- سرگیجه که می‌تواند با حالت تهوع، استفراغ و تعریق همراه باشد
- تاری دید
- گیجی یا احساس عدم تمرکز یا عدم آگاهی از محیط اطراف
- افتادن
- بی‌حالی، سبکی سر، غش یا احساس شناور بودن
- وزوز گوش
- چرخیدن اتاق دور سر
- تغییرات در ضربان قلب و فشارخون
- ترس، اضطراب یا وحشت یکی از علل عدم تعادل در زنان
دلایل اختلال تعادل
متأسفانه، بسیاری از اختلالات تعادل به طور ناگهانی و بدون هیچ دلیل واضحی شروع می‌شوند. اما برخی از علل مشکلات تعادل عبارت‌اند از برخی داروهای خاص، عفونت گوش‌ها، ضربه به سر، ناهنجاری در گوش داخلی، تومور عصب شنوایی، به‌هم‌خوردگی تعادل ترکیبات شیمیایی مغز، یا هر چیز دیگری که بر گوش داخلی یا مغز تأثیر می‌گذارد.
فشار خون پایین و عدم تعادل یکی از دلایل بسیار رایج است؛ چون افت فشار می‌تواند منجر به سرگیجه شود، مخصوصاً زمانی که خیلی سریع از جای خود بلند شوید. اختلالات نورولوژیکی و مشکلات عصبی می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر سیستم تعادل بدن اثر بگذارند. در ضمن خطر ابتلا به مشکلات تعادلی با کهولت سن افزایش می‌یابد.
همچنین بخوانید: اختلال اوتیسم چیست؟
عوارض اختلال تعادل
اختلال تعادل می‌تواند عوارض مختلفی داشته باشد که بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد، از جمله:
- ترس از افتادن و محدودیت در انجام فعالیت‌هایی مانند راه‌رفتن، رانندگی یا ورزش‌کردن
- افسردگی و احساس غم، ناامیدی و بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که افراد قبلاً از آنها لذت می‌بردند
- اضطراب، عصبی بودن، بی‌قراری و ترس
- انزوای ناشی از ترس از افتادن، افسردگی یا اضطراب و خودداری از فعالیت‌های اجتماعی و حضور در مکان‌های عمومی
- مشکلات شغلی و عدم توانایی برای انجام کارهایی که نیاز به تعادل یا هماهنگی دارند
- افزایش خطر آسیب‌دیدگی، به‌ویژه شکستگی لگن
بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی
روش های پیشگیری از بروز اختلال تعادل
هیچ راه قطعی برای پیشگیری از اختلال تعادل وجود ندارد، اما برخی اقدامات می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به آن کمک کنند:
حفظ سلامت گوش داخلی
- محافظت از گوش‌های خود در برابر صداهای بلند
- خودداری از قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر برای گوش
- درمان به‌موقع عفونت‌های گوش
حفظ سلامت مغز
- استفاده از رژیم غذایی سالم و مغذی از جمله ویتامین C، ویتامین E و ویتامین D
- نوشیدن مکرر آب و مایعات
- خواب کافی
- خودداری از مصرف دخانیات و الکل و نمک زیاد
- مدیریت سطح استرس
حفظ سلامت عضلات و مفاصل
- ورزش‌کردن منظم
- انجام تمرینات تعادلی
- محافظت از وزن سالم خود
- خودداری از انجام فعالیت‌هایی که خطر آسیب‌دیدگی را افزایش می‌دهند
اختلال تعادل را چگونه درمان کنیم؟
درمان اختلال تعادل به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. در برخی موارد، درمان علت زمینه‌ای مانند BPPV، لابیرنتیت و نوریت دهلیزی، بیماری منییر و… می‌تواند به بهبود اختلال تعادل کمک کند. در موارد دیگر، ممکن است از روشهای درمانی؛ مانند فیزیوتراپی، داروها یا جراحی (معمولاً برای درمان تومورهای مغزی، آسیب به گوش داخلی یا مشکلات اسکلتی عضلانی) برای کمک به بهبود تعادل استفاده شود.
از دارو برای درمان عدم تعادل می‌توان به داروهایی مانند داروهای ضد سرگیجه و ضد تهوع یا استفاده از گیاهان دارویی مانند زنجبیل (دارای خواص ضدالتهابی و ضد تهوع) به‌صورت دم‌نوش یا رنده شده در غذا، لیمو (سرشار از ویتامین C و مؤثر در تقویت سیستم ایمنی)، عسل (دارای خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی)، دم‌نوش یا مکمل برگ‌های درخت چینی جینکو (دارای خواص ضدالتهابی و ضد انعقادی) و دم‌نوش بابونه گاوی (دارای خواص آرام‌بخش و ضداضطراب) اشاره کرد.
همچنین بیشتر بخوانید: کلاستروفوبیا (تنگناهراسی) یا ترس از محیط بسته چیست؟
چه زمانی برای درمان اختلال تعادل به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر:
- احساس بی‌ثباتی دارید
- احساس می‌کنید اتاق در حال چرخش در اطراف شما است، حتی برای مدت بسیار کوتاه
- زمانی که بی‌حرکت نشسته‌اید یا ایستاده‌اید، احساس می‌کنید در حال حرکت هستید
- تعادل خود را از دست می‌دهید و زمین می‌خورید
- سرگیجه شدید یا مداوم دارید یا سرگیجه‌ای که بیش از چند روز طول بکشد
- احساس می‌کنید که دارید زمین می‌خورید
- احساس سبکی سر دارید یا ممکن است غش کنید
- دوبینی یا تاری دید، وزوز گوش یا کم‌شنوایی دارید
- احساس سردرگمی می‌کنید و زمان یا مکان خود را از دست می‌دهید
- ضعف یا بی‌حسی در هر قسمت از بدن دارید
باید به پزشک مراجعه کنید، علاوه بر موارد ذکر شده، در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر نیز باید به پزشک مراجعه کنید:
- سابقه سکته مغزی یا آسیب به سر
- مصرف داروهای خاص
- داشتن بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و فشارخون بالا
درمان اختلال تعادل در کلینیک مغز و اعصاب دکتر مریم سلیمانی
کلینیک مغز و اعصاب دکتر مریم سلیمانی با استفاده از روشهای نوین و تجهیزات پیشرفته و متخصصین مغز و اعصاب باتجربه به درمان اختلال تعادل می‌پردازد. پزشکان و متخصصان این کلینیک خدمات زیر را در زمینه درمان اختلال تعادل ارائه می‌دهند:
- معاینه دقیق و تشخیص اختلال راه رفتن با انجام آزمایش‌های مختلف
- درمان دارویی
- تحریک مغناطیسی مغز rTMS که یک روش درمانی جدید ئر مرکز آر تی ام اس برای اختلال تعادل بوده و با استفاده از میدان‌های مغناطیسی، فعالیت الکتریکی مغز را تحریک می‌کند این روش درمانی غیرتهاجمی و بدون درد بوده و در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای مورداستفاده قرار گرفته است
برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت نوبت میتوانید با کلینیک مغز و اعصاب دکتر مریم سلیمانی تماس بگیرید.
