اختلال خود زشت پنداری یا BDD، درواقع یک نوع وسواس فکری بسیار شدید است که فرد مبتلا توجه زیادی به نواقص احتمالی ظاهر خود دارد و آنها را بسیار بزرگ‌تر از واقعیت، می‌پندارد. حتی برخی از مبتلایان به این اختلال، نسبت به بوی بدن خود که شاید دیگران هم متوجه آن نشوند، حساسیت زیادی نشان می‌دهند. این بیماری ممکن است در هر کسی رخ دهد، اما در زنان نسبت به مردان شیوع بیشتری دارد و معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز میشود. خبر خوب این است که BDD با درمان‌های روان‌شناختی، به خصوص درمان شناختی رفتاری (CBT) به طور قابل توجهی قابل درمان است.
در این مقاله قصد داریم به طور کامل به موضوع اختلال خود زشت پنداری، علائم، عواقب و روش‌ها درمان آن بپردازیم.
اختلال خود زشت پنداری چیست؟ علائم و نشانه‌ها
اختلال خود زشت پنداری یا به اصطلاح علمی‌تر، اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder) که به اختصار BDD شناخته میشود، نوعی وسواس فکری شدید است که در آن فرد در مورد نقص یا ایرادات ظاهری خود، افکار وسواسی و افراطی دارد. این نقص‌ها که اغلب غیرواقعی یا بسیار جزئی هستند، فرد ممکن است بر قسمت‌های خاصی از بدن خود از جمله صورت، مو، اندام، پوست یا حتی ویژگی‌های ظاهری نامرئی مانند بوی بدن حساس باشد.
فرد مبتلا به BDD، این نقص‌ها را بزرگ و غیرقابل تحمل می‌داند و دائماً به دنبال راهی برای پنهان کردن یا اصلاح آنها است. این وسواس فکری میتواند منجر به رفتارهای اجتنابی مانند کناره‌گیری از اجتماع، چک کردن مداوم ظاهر در آینه، استفاده ی افراطی از لوازم آرایشی، عمل‌های جراحی زیبایی متعدد و افسردگی و اضطراب شدید شود.
افراد مبتلا به BDD، نگرانی شدیدی در مورد نقص ظاهری خود دارند که اغلب غیرواقعی یا بسیار جزئی است. این نگرانی‌ها میتواند منجر به افکار، احساسات و رفتارهای وسواسی شود که زندگی روزمره فرد را مختل می‌کند. برخی از علائم اختلال خود زشت پنداری عبارت‌اند از:
- نگرانی شدید در مورد یک یا چند نقص ظاهری: این نقص‌ها می‌توانند واقعی یا خیالی باشند و شامل هر قسمت از بدن باشند، مانند صورت، مو، پوست، اندام، اندازه یا وزن
- باور قوی به اینکه نقص ظاهری فرد را زشت یا ناقص کرده است: افراد مبتلا به BDD اغلب معتقدند که نقص آنها وحشتناک است و دیگران آنها را مسخره می‌کنند یا قضاوت می‌کنند.
- مشغولیت ذهنی مکرر با ظاهر: فرد ممکن است دائماً در حال فکر کردن به نقص خود باشد و نتواند ذهن خود را از آن دور کند.
- آرایش کردن افراطی یا تغییر لباس بی رویه: آرایش افراطی یا تغییر مداوم لباس از نشانه‌های اختلال خود زشت پنداری است، که ناشی از تمرکز بیش از حد بر نقص‌های خیالی ظاهری است.
- کمالگرا هستند: کمال‌گرایی افراطی در اختلال خود زشت پنداری باعث میشود فرد به طور وسواس‌گونه روی ظاهر خود تمرکز کرده و از نقص‌های جزئی یا خیالی احساس نارضایتی کند.
همچنین بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوئید یا گوشه‌گیر چیست؟
رفتارهای تکراری مرتبط با ظاهر نیز از دیگر علائم ابتلا به این اختلال است که خودِ این رفتارها شامل موارد زیر هستند:
- بررسی مکرر در آینه: فرد ممکن است زمان زیادی را صرف بررسی ظاهر خود در آینه کند و به دنبال نقص باشد
- مقایسه خود با دیگران: فرد دائماً ظاهر خود را با دیگران مقایسه می‌کند و احساس می‌کند که از آنها بدتر به نظر می‌رسد
- پنهان کردن نقص: فرد از آرایش، لباس یا سایر روش‌ها برای پنهان کردن نقص خود استفاده می‌کند
- رفتارهای اجتنابی: فرد ممکن است از موقعیت‌هایی اجتناب کند که در آنها ظاهر او در معرض دید قرار می‌گیرد، مانند استخر، ساحل یا مهمانی‌ها
- درخواست‌های مکرر برای اطمینان: فرد ممکن است دائماً از دیگران بخواهد که به او بگویند که خوب به نظر می‌رسد، یا ممکن است به دنبال تأیید مداوم ظاهر خود باشد
- اعمال جراحی زیبایی: فرد ممکن است به دنبال جراحی‌های زیبایی متعددی باشد تا نقص خود را اصلاح کند، اما این جراحی‌ها معمولاً به طور موقت رضایت او را جلب می‌کنند
انواع اختلال خود زشت پنداری
اختلال خود زشت پنداری یکی از اختلالات روانی است که در آن فرد به شدت از ظاهر خود ناراضی بوده و معمولاً نقص‌های خیالی یا جزئی را بزرگ و زشت تصور می‌کند. این اختلال در انواع مختلفی ظاهر میشود که هر کدام ویژگی‌ها و رفتارهای خاصی دارند:
-
خود زشت پنداری عمومی
در این نوع اختلال خود زشت انگاری، فرد به صورت کلی از ظاهر خود ناراضی است و نمی‌تواند ناحیه مشخصی از بدن را که باعث ناراحتی او میشود شناسایی کند. این نوع اختلال اغلب با افسردگی و اضطراب شدید همراه است.
-
خود زشت پنداری ناحیه‌ای
فرد به یک بخش خاص از بدن خود مانند بینی، پوست، مو، یا عضلات تمرکز می‌کند. این تمرکز میتواند رفتارهای وسواس‌گونه‌ای مانند نگاه مداوم در آینه یا لمس مکرر آن ناحیه را ایجاد کند.
-
خود زشت پنداری با رفتارهای مخفی‌کننده
افراد مبتلا به این نوع سعی دارند نقص‌های خیالی خود را با پوشیدن لباس‌های خاص، آرایش‌های سنگین، یا تغییرات ظاهری پنهان کنند. این رفتارها ممکن است به طور موقت استرس را کاهش دهند، اما نگرانی‌ها بازمی‌گردند.
-
خود زشت پنداری با رفتارهای اصلاحی
در این نوع، فرد برای اصلاح ظاهر خود به اقداماتی مانند جراحی‌های زیبایی متعدد، درمان‌های پزشکی یا استفاده از محصولات آرایشی خاص روی می‌آورد. اما این تلاش‌ها معمولاً نگرانی‌های فرد را به طور اساسی برطرف نمی‌کنند.
شناخت انواع مختلف اختلال خود زشت پنداری میتواند به تشخیص دقیق‌تر و ارائه درمان‌های مؤثرتر کمک کند. درمان به‌موقع از طریق مشاوره روانشناسی، دارودرمانی یا ترکیبی از این دو میتواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشد.
دلایل اصلی بروز اختلال خود زشت پنداری
اختلال خود زشت انگاری، که ریشه در عوامل مختلفی دارد، میتواند زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. علل زیستی، ژنتیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در بروز این اختلال نقش دارند.
از جمله عوامل روانی می‌توان به درون‌گرایی، کمال‌گرایی و تجربیات تلخ دوران کودکی مانند آزار و اذیت اشاره کرد. همچنین، عوامل اجتماعی مانند فشار برای رسیدن به استانداردهای غیرواقعی زیبایی و انتقادات و تمسخر پیرامون ظاهر فرد، در تشدید این اختلال موثرند. در دنیای امروز که جذابیت ظاهری از اهمیت بالایی برخوردار شده است، ارزش قائل شدن بیش از حد برای زیبایی، بخصوص در میان جوانان، میتواند علل خود زشت پنداری باشد.
همچنین بخوانید: اختلال شخصیت نمایشی
عوارض خود زشت پنداری چیست؟
افراد مبتلا به اختلال خود زشت پنداری علاوه بر مشکلات روانی، با عوارض جسمی و اجتماعی متعددی روبه‌رو هستند:
- اضطراب و افسردگی
- ترس اجتماعی
- اختلال اشتها
- وسواس فکری و عملی
- مشکلات ناشی از کندن پوست
- دردهای جسمی
- خطر تغییر شکل به دلیل جراحی‌های زیبایی مکرر
راه‌های تشخیص اختلال خود زشت پنداری
تشخیص BDD میتواند دشوار باشد، زیرا افراد مبتلا به این اختلال به ندرت به دنبال کمک حرفه‌ای می‌روند و به جای آن، سعی می‌کنند نقص خود را پنهان کنند یا از موقعیت‌هایی که ممکن است در معرض قضاوت قرار بگیرند، اجتناب کنند. در اینجا برخی از علائمی که ممکن است نشان دهنده BDD باشد آورده شده است:
- مقایسه مداوم ظاهر خود با دیگران
- احساس شرم، اضطراب یا افسردگی شدید در مورد ظاهر خود.
- باور به اینکه نقص ظاهری شما بسیار قابل توجه است و باعث میشود دیگران شما را مسخره یا قضاوت کنند.
- تمایل به انجام عمل‌های جراحی زیبایی یا اقدامات زیبایی، حتی زمانی که هیچ تغییر قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند.
- مشغله ذهنی شدید با نقص ظاهری که جزئی یا غیرقابل توجه است یا به طور کلی توسط دیگران قابل مشاهده نیست.
- رفتارهای افراطی برای پنهان کردن یا اصلاح نقص ظاهری، مانند آرایش زیاد، پوشیدن لباس‌های گشاد، یا اجتناب از فعالیت‌های اجتماعی.
روشهای درمانی موثر برای اختلال خود زشت پنداری
خبر خوب این است که BDD با درمان قابل درمان است روشهای درمانی اختلال خود زشت پنداری عبارت‌اند از:
- اگر علائم شما خفیف باشد، درمان شناختی رفتاری (CBT) میتواند به تنهایی یا به صورت گروهی به شما کمک کند تا نحوه تفکر و رفتار خود را تغییر دهید و علائمتان را کنترل کنید. در CBT، شما یاد می‌گیرید که چه چیزی علائم شما را تحریک می‌کند و چگونه با افکار و عادت‌های منفی خود مقابله کنید. شما و درمانگرتان در مورد اهداف درمان توافق خواهید کرد و با هم برای رسیدن به آنها تلاش خواهید کرد
- در موارد متوسط، ممکن است علاوه‌بر CBT، داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) نیز تجویز شوند
- در موارد شدید، ترکیبی از CBT و SSRI استفاده میشود
درمان اختلال خود زشت پنداری با RTMS
تحقیقات نشان داده است که تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (RTMS) میتواند یک درمان موثر برای اختلال خود زشت پنداری باشد. RTMS نوعی درمان غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز استفاده می‌کند. این روش برای هدف قراردادن مناطق خاصی از مغز که مسئول تنظیم خلق‌وخو و عزت نفس هستند، استفاده میشود.
استفاده از روش RTMS برای درمان اختلال خود زشت پنداری باعث کاهش علائم میشود. در یک مطالعه، 60 درصد از افراد مبتلا به خود زشت پنداری که RTMS دریافت کردند، بهبود قابل توجهی در علائم خود داشتند. RTMS عوارض جانبی معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند و ممکن است شامل سردرد، سرگیجه و احساس سوزن سوزن شدن در محل تحریک باشد. در برخی از بیماران هم در طول درمان هیچ عارضه‌ای مشاهده نشد.
برای مراجعه به مرکز rtms در تهران کلیک کنید
نقش روان‌درمانی در مدیریت اختلال خود زشت پنداری
روان‌درمانی نقش بسزایی در مدیریت و درمان اختلال خود زشت پنداری (BDD) ایفا می‌کند. درمان‌های مختلفی از جمله درمان شناختی رفتاری (CBT) و طرحواره‌درمانی برای BDD مؤثر شناخته شده‌اند. درمان شناختی رفتاری به افراد مبتلا به BDD کمک می‌کند تا افکار و باورهای تحریف‌شده درباره ظاهر خود را شناسایی و به چالش بکشند و الگوهای رفتاری ناسالم را تغییر دهند.
طرحواره‌درمانی نیز بر شناسایی و تغییر الگوهای رفتاری و فکری عمیق‌تر تمرکز دارد که در دوران کودکی شکل گرفته‌اند و می‌توانند در BDD نقش داشته باشند. از این رو مشاوره روانی یکی از بهترین راهکارها برای بهبود علائم اختلال خود زشت پنداری است.
همچنین بخوانید: اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین چیست؟
تاثیرات اختلال خود زشت پنداری بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی
یکی از بارزترین پیامدهای اختلال خود زشت پنداری، ایجاد انزوا و گوشه‌گیری در فرد است. ترس از قضاوت و طرد شدن توسط دیگران به دلیل نقص‌های ظاهری، فرد را از حضور در اجتماع و تعاملات اجتماعی باز می‌دارد. این انزوا میتواند منجر به احساس تنهایی، افسردگی و اضطراب شود.
اختلال در روابط اجتماعی ناشی از BDD، عملکرد تحصیلی و شغلی فرد را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد. تمرکز بیش از حد بر نقص‌های ظاهری و اضطراب ناشی از آن، میتواند توانایی فرد را برای تمرکز و یادگیری در محیط‌های آموزشی و انجام وظایف شغلی به طور مؤثر کاهش دهد.
علاوه بر این، BDD میتواند منجر به رفتارهای ناسالم مانند رژیم‌های غذایی افراطی، سوء مصرف مواد و حتی خودآزاری و خودکشی شود. افراد مبتلا به این اختلال، دائماً در حال مقایسه خود با دیگران هستند و احساس می‌کنند که به اندازه کافی خوب نیستند. این افکار منفی، عزت نفس آنها را از بین می‌برد و آنها را در معرض خطر آسیب رساندن به خود قرار می‌دهد.
چگونه با اختلال خود زشت پنداری مقابله کنیم؟
BDD معمولاً شامل ترکیبی از درمان و دارو است. درمان میتواند به شما کمک کند تا افکار و باورهای منفی خود را در مورد ظاهر خود شناسایی و به چالش بکشید، در حالی که دارو میتواند به کاهش علائم اضطراب و افسردگی کمک کند. علاوه بر درمان، راه‌های مقابله با خود زشت پنداری عبارت‌اند از:
- با خودتان مهربان باشید
- روی نقاط قوت خود تمرکز کنید
- از یک سیستم حمایتی کمک بگیرید
- از رسانه‌های اجتماعی فاصله بگیرید
به یاد داشته باشید، شما تنها نیستید و BDD یک اختلال شایع است و با درمان و حمایت مناسب، میتوانید بر BDD غلبه کنید و عزت نفس خود را بهبود بخشید.
تجربیات افرادی که با اختلال خود زشت پنداری زندگی می‌کنند
برخی از تجربیات رایج افراد مبتلا به BDD عبارت‌اند از:
- افراد مبتلا به BDD ممکن است ساعت‌ها در روز را صرف فکرکردن به نقص ظاهری خود کنند. آنها ممکن است دائماً در آینه نگاه کنند، ظاهر خود را با دیگران مقایسه کنند و از عیوب خود احساس شرم و خجالت کنند
- افراد مبتلا به BDD غالباً باورهای غیرواقعی در مورد ظاهر خود دارند. آنها احتمالا معتقد هستند که بسیار زشت هستند، حتی اگر دیگران آنها را جذاب بدانند
- ممکن است روی جزئیات جزئی ظاهر خود تمرکز کنند که به سختی قابل توجه است
- افراد مبتلا به BDD اغلب از موقعیت‌هایی اجتناب می‌کنند که ممکن است ظاهر آنها در معرض دید قرارگیرد
- مبتلایان به BDD از حضور در اجتماعات، عکس گرفتن یا رفتن به ساحل خودداری می‌کنند
- آنها ممکن است لباس‌های گشاد بپوشند یا آرایش زیادی کنند تا نقص خود را پنهان کنند
همچنین برای درمان و مشاوره درباره بیماری صرع می توانید روی متخصص صرع کلیک کنید.
جمع‌بندی
اگر فکر می‌کنید که ممکن است به BDD مبتلا باشید، مهم است که به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. درمان BDD معمولاً شامل ترکیبی از درمان و دارو است. درمان میتواند به شما کمک کند تا افکار و باورهای خود را در مورد ظاهر خود به چالش بکشید و رفتارهای مقابله‌ای سالم را توسعه دهید. دارو میتواند به کاهش علائم افسردگی و اضطراب کمک کند.
سوالات متداول
2 دیدگاه. همین الان خارج شوید
سلام وقت بخیر من یه مشکلی دارم احساس میکنم یک طرف بدنم با طرف دیگه اش فرق داره مثلا جفت دستام، پاهام یا حتی چشمام شبیه به هم نیستن این موضوع نشان دهنده ی این اختلاله؟
سلام این اختلال هم میتواند علائم اختلال خود زشت انگاری و هم وسواس فکری باشد. برای تشخیص دقیق و درمان آن به کلینیک دکتر سلیمانی مراجعه کنید.