انواع وسواس فکری- عملی (OCD) نوعی اختلال روانی هستند که با الگوهایی از افکار و ترسهای ناخواسته شناخته میشود. این عارضه شما را مجبور به انجام رفتارهای تکراری میکند که متاسفانه برای فعالیتهای روزانه شما را مشکلساز میشود و ناراحتی شدید خود و اطرافیانتان را بههمراه دارد. افراد مبتلا به انواع اختلال وسواس احساس میکنند که باید این اعمال اجباری را انجام دهند تا از شدت استرس خود بکاهند. حتی اگر سعی کنند افکار یا تمایلات مزاحم را نادیده بگیرند، باز هم این افکار مدام به سراغشان میآید و این وضعیت بهنوعی چرخه معیوب تبدیل میشود که بهتدریج سلامت روان فرد را تحتتأثیر قرار میدهد.
برای مثال نوعی از وسواس فکری- عملی اغلب حول محور موضوعات خاصی مانند ترس بیشازحد از آلودگی با میکروبها میچرخد. برای کاهش این ترس، ممکن است بارهاوبارها دستان خود را بشویید تا زمانی که زخم و ترکخورده شوند. اگر دچار OCD هستید، ممکن است از این وضعیت شرمنده، خجالتزده و ناراحت باشید؛ اما اگر در ادامه این مقاله با ما همراه شوید، میتوانید با روشهای مختلف درمان انواع وسواس فکری و عملی آشنا شوید و در راستای حفظ سلامت خود بکوشید.
وسواس چیست؟
دررابطهبا ماهیت انواع وسواس های فکری و عملی باید بگوییم که بهعنوان یک اختلال طولانیمدت، فرد افکار غیرقابلکنترل و تکراری (وسواسها) را تجربه میکند و به انجام رفتارهای تکراری (اجبارها) میپردازد یا به هر دو مورد مذکور به طور همزمان مبتلا میشود. علائم وسواس فکری-عملی وقتگیر هستند و میتوانند باعث ایجاد ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره فرد شوند. بااینحال، روشهایی برای درمان (مانند مراجعه به متخصص، دارودرمانی و…) نیز وجود دارد که میتواند به شما کمک کند تا علائم این بیماری را مدیریت و کیفیت زندگی خود را بهبود دهید.
در صورت نیاز به متخصص مغز و اعصاب به کلینیک دکتر مریم سلیمانی مراجعه کنید.
معرفی انواع وسواس
هرچند از نظر بالینی انواع وسواس ها (OCD) بهصورت رسمی شناخته نشدهاند؛ معمولاً همه مدلهای آن حول موضوعات مشترکی میچرخند. بهطورکلی انواع وسواس در روانشناسی شامل موارد زیر است:
- وسواس بررسیکردن: شامل نگرانی مداوم از انجام کاری اشتباه یا وقوع یک اتفاق بد است. افراد ممکن است بارها قفل درب، سیستمهای هشداردهنده، فر یا کلیدهای روشنایی و… را بررسی کنند.
- وسواس آلودگی: فرد از چیزهایی که ممکن است آلوده باشند میترسد یا به تمیزی بیشازحد اهمیت میدهد. ممکن است از دستزدن به دستگیره دربها، استفاده از توالتهای عمومی یا دستدادن با دیگران خودداری کند.
- وسواس تقارن و نظم: نیاز مبرم به مرتبکردن اشیا به روش خاصی دارند. همچنین تین نوع عارضه ممکن است شامل شمارش اجباری یا انجام اقدامات تکراری نیز باشد.
- خیالپردازی و افکار مزاحم: در این نوع وسواس، فرد روی یک خط فکری وسواسی میشود. برخی از این افکار ممکن است خشونتآمیز یا ناراحتکننده باشند.
- وسواس پس از زایمان: تغییرات هورمونی در دوران بارداری و پس از آن، به همراه مسئولیتهای جدید والدین بودن، میتواند منجر به نوع خاصی از وسواس شود. این نوع وسواس شامل افکار و رفتارهای متمرکز بر نوزاد (مانند ترس مداوم از وقوع حادثهای بد برای نوزاد یا ضدعفونیکردن بیش از حد وسایل نوزاد و…) است.
- وسواس PANDAS: یک نمونه نادر از انواع وسواس در کودکان است که به عفونت با باکتری استرپتوکوک گروه A مربوط میشود. در این نوع، علائم وسواس بهطور ناگهانی و شدید پس از ابتلا به عفونت مانند گلودرد استرپتوکوکی یا تب اسکارلت ظاهر میشوند. علاوه بر وسواس و اجبارها، علائم PANDAS ممکن است شامل تیکهای کلامی و جسمی، تحریکپذیری و وابستگی شدید باشد. درمان با آنتیبیوتیک برای رفع عفونت استرپتوکوکی به همراه درمانهای استاندارد برای علائم OCD، میتواند به بهبود PANDAS کمک کند.
همچنین بخوانید: اختلال شخصیت وسواسی جبری
نشانه ها و علائم وسواس
افراد مبتلا به انواع وسواس فکری و عملی معمولاً نشانههای زیر را دارند:
- قادر به کنترل افکار یا اعمال اجباری خود نیستند، حتی زمانی که میدانند این افکار یا اعمال بیش از حد است.
- بیش از یک ساعت در روز را صرف افکار یا اعمال وسواسی میکنند.
- از اعمال اجباری خود لذتی نمیبرند، اما ممکن است احساس آرامش موقتی از اضطراب خود داشته باشند.
- مشکلات قابلتوجهی در زندگی روزمره خود به دلیل این افکار یا رفتارها تجربه میکنند.
- برخی افراد همچنین دچار اختلال تیک میشوند که شامل حرکات یا صداهای تکراری است.
- بسیاری از افراد مبتلا به OCD دارای اختلال خلقی یا اختلال اضطرابی نیز هستند.
علت اختلال انواع وسواس
علت اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) به طور کامل شناخته نشده است؛ اما نظریههای اصلی در این زمینه شامل موارد زیر میشود:
- بیولوژی: انواع وسواس فکری و عملی ممکن است به دلیل تغییرات بیولوژیکی بدن یا عملکردهای مغزی ایجاد شوند.
- ژنتیک: OCD ممکن است دارای یک مؤلفه ژنتیکی باشد؛ اما هنوز ژنهای خاصی برای آن شناسایی نشدهاند.
- یادگیری: ترسهای وسواسی و رفتارهای اجباری میتوانند از طریق مشاهده اعضای خانواده یا باگذشت زمان آموخته شوند.
بیشتر بخوانید: ارتباط میان افسردگی و وسواس فکری
روش های درمان انواع وسواس
وسواس یک اختلال روانی پیچیده است که میتواند زندگی فرد را بهشدت تحتتأثیر قرار دهد. اگرچه درمان قطعی برای اختلال وسواس وجود ندارد؛ اما روشهای درمانی متعددی هستند که میتواند به افراد کمک کند تا زندگی عادی و فعالی داشته باشند. این روشها شامل موارد زیر است:
- رواندرمانی یک روش مؤثر برای درمان انواع وسواس در بزرگسالان و کودکان است. تحقیقات نشان دادهاند که برخی از انواع روش رواندرمانی، بهویژه درمان شناختی- رفتاری (CBT) و درمانهای مرتبط، میتوانند بهاندازه دارودرمانی مؤثر باشند.
- درمان شناختی- رفتاری (CBT) نوعی گفتاردرمانی است که به افراد کمک میکند تا الگوهای فکری زیانآور یا نادرست را شناسایی و بتوانند به موقعیتهای چالشبرانگیز با دیدی منطقیتر پاسخ دهند. این نوع درمان به افراد میآموزد که افکار منفی خود را به چالش بکشند و تأثیر آنها بر احساسات و رفتارهایشان را درک کنند تا الگوهای رفتاری ناکارآمد خود را تغییر دهند.
- CBT بهعنوان استاندارد طلایی رواندرمانی برای بسیاری از افراد مبتلا به وسواس شناخته میشود و زمانی که متناسب با ویژگیهای خاص هر فرد طراحی شود، بیشترین اثربخشی را دارد.
- تحقیقات نشان میدهند که ERP (مواجهه و جلوگیری از پاسخ) میتواند بهطور مؤثر رفتارهای وسواسی را کاهش دهد، حتی برای افرادی که به دارو پاسخ نمیدهند. در این روش، فرد در محیطی امن بهتدریج با موقعیتهایی که موجب وسواس میشوند (مانند لمس اشیای کثیف) روبرو شده و از انجام رفتارهای وسواسی معمول خود (مانند شستوشوی مکرر دستها) منع میشود. اگرچه این روش در ابتدا ممکن است اضطرابآور باشد و احتمال ترک درمان زودهنگام را افزایش دهد؛ اما با ادامهدادن روند درمان، رفتارهای وسواسی در بیشتر افراد کاهش مییابد.
- پزشکان ممکن است برای درمان وسواس، داروهایی تجویز کنند. معمولترین داروهایی که برای درمان وسواس استفاده میشوند، داروهای ضدافسردگی هستند که بر سروتونین (یک انتقالدهنده عصبی در مغز که در افسردگی و وسواس نقش دارد)، تأثیر میگذارند. بزرگترین گروه از این داروها به نام مهارکنندههای بازجذب سروتونین انتخابی (SSRIs) شناخته میشوند. توصیه میکنیم که از مصرف خودسرانه داروها برای درمان وسواس خودداری کنید و به انجام دستورالعملهای پزشک خود ادامه دهید.
- استفاده از تحریک مغناطیسی مکرر عمیق (rTMS) در کنار دارو، رواندرمانی یا ترکیبی از هر دو برای درمان افرادی که به درمانهای دیگر پاسخ ندادهاند، توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تأیید شد. rTMS که بیشتر برای درمان افسردگی استفاده میشود، یک روش غیرتهاجمی است که از یک آهنربا برای ارسال پالسهای کم قدرت و مکرر به یک بخش خاصی از مغز استفاده میکند. برخلاف بیشتر روشهای درمانی، rTMS میتواند نواحی خاصی از مغز را که با وسواس مرتبط هستند، هدف قرار دهد.
برای انجام rTMS جهت درمان انواع وسواس می توانید به مرکز rTMS دکتر مریم سلیمانی مراجعه فرمایید.
جمعبندی
با مطالعه این مقاله متوجه شدیم که انواع وسواس فکری- عملی (OCD) نوعی اختلال روانی است که شامل وسواسها و اجبارهای تکراری و ناخوانده میشود. این اختلال میتواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد؛ اما درمانهای متعددی وجود دارد که میتواند به افراد مبتلا کمک کند تا به زندگی عادی خود بازگردند. امیدواریم مثل همیشه نهایت لذت را از مطالعه این مطلب برده باشید و به پاسخ سؤالات موجود در ذهن خود برسید. لطفاً شما عزیزان هم تجربیات و پیشنهادهای خود را در این باره با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. از اینکه تا پایان همراه ما بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.
همچنین بخوانید: برای وسواس فکری چه بخوریم؟
سؤالات متداول
خطرناکترین نوع یا انواع وسواس کدام هستند؟
خطرناکترین نوع وسواس میتواند شامل وسواسهای فکری شدید؛ مانند افکار تهاجمی یا افکار آسیب رساندن به خود یا دیگران باشد که نیاز به درمان فوری دارند.
آیا یک فرد می تواند به چند نوع وسواس مبتلا باشد؟
بله؛ فرد مبتلا به OCD میتواند همزمان به چندین نوع وسواس مبتلا باشد، مانند وسواس آلودگی و وسواس چککردن.
چگونه می توان به فرد مبتلا به وسواس های مختلف کمک کرد؟
کمک به افراد مبتلا به وسواس شامل تشویق آنها به مراجعه به روانپزشک یا رواندرمانگر، حمایت عاطفی و کمک به پیگیری درمانهای تجویز شده است. رواندرمانی و داروهای مناسب میتوانند به کاهش علائم وسواس و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.
