اختلال دو قطبی یا بایپولار که پزشکان قبلا آن را با نام افسردگی شیدایی معرفی میکردند ، از اختلالات روانی پیچیده است که تأثیر عمیقی بر زندگی افراد مبتلا میگذارد. این اختلال بهصورت دورههای دوقطبی از هیجان و افسردگی تشخیص داده میشود که هر دوره ممکن است به طور متفاوت در شدت و مدتزمان، متغیر باشد.
در این مقاله، ما به بررسی بیماری بایپولار از جوانب مختلف، از جمله علل، علائم و نشانهها، تشخیص، و روشهای درمانی بیماری دو قطبی توسط متخصص مغز و اعصاب پرداختهایم و سپس به تحلیل اثرات آن بر زندگی روزمره افراد مبتلا و راهکارهای موجود برای مدیریت بهینه آن میپردازیم.
تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی چیست؟
قبل از آنکه در مورد تفاوت این دو بیماری صحبت کنیم، ابتدا تعریف کلی از اختلال دو قطبی ارائه میدهیم. در واقع اختلال دوقطبی یا بایپولار، یک اختلال روانی است که با تناوب وضعیتهای مزاجی شدید از افسردگی (پایین آمدن خلقوخو) تا هیجان زیاد (شیدایی افسردگی: بالارفتن خلقوخو) افسردگی مانیک یا هیپومانیا یا اختلال عاطفی (نیمهشیدایی) مشخص میشود. افراد مبتلا به این اختلال تجربه دورههای مزاجی طولانیمدت و متناوب را میکنند که میتواند عملکرد روزمره، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی آنها را تحتتأثیر قرار دهد.
دوره افسردگی در اختلال دوقطبی ممکن است شامل احساسات افسردگی عمیق، کاهش انرژی و اهتمام، اختلالات خواب و اشتها، افکار منفی و احساس بیارزشی باشد. در مقابل، دوره مانیا یا هیپومانی شامل افزایش انرژی، افکار و ایدههای بیش از حد، کمبود نیاز به خواب، افزایش انگیزه و اهتمام به فعالیتهای خطرناک میشود.
این تناوب در وضعیتهای مزاجی میتواند با عوارضی مانند مشکلات در روابط، مشکلات کاری، و حتی فعالیتهای خطرناک مرتبط با هیپومانی همراه باشد. در بیماری دو قطبی، مانیا (شیدایی) و افسردگی ممکن است بهصورت تناوبی یا همزمان اتفاق بیفتد، و این وضعیت معمولاً نیاز به درمان حرفهای دارد تا کنترل شود و از تأثیرات منفی آن بر زندگی روزمره جلوگیری شود.
حال که با اختلال دو قطبی کاملاً آشنا شدیم، لازم است کمی هم در مورد اختلال شخصیت مرزی صحبت کنیم. اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت انطباقی هم یک اختلال روانی است که بهوضوح تفاوتهای مشخصی در شخصیت و رفتار فرد ایجاد میکند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دارای ناپایداری در روابط، افکار سودآور و پرخاشگرانه و ترس از رهاشدن باشند. آنها ممکن است دچار تغییرات ناگهانی در احساسات و خلقوخوی خود شوند و معمولاً با دشواری و سختی در حفظ روابط مواجه هستند و اما تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی با اختلال دوقطبی به شرح زیر است.
تفاوت در علائم و علل اختلال شخصیت مرزی با اختلال دو قطبی
اختلال دوقطبی بیشتر با تناوب وضعیتهای مزاجی شدید همراه است، درحالیکه اختلال شخصیت مرزی بیشتر به تغییرات در رفتار، هویت و روابط فرد اشاره دارد.علل اختلال دوقطبی احتمالاً شامل عوامل ژنتیکی، شیمیایی مغزی، و عوامل محیطی مثل استرس است، درحالیکه علت دقیق اختلال شخصیت مرزی هنوز به طور دقیق مشخص نشده است، اما عواملی مانند تجربیات کودکی، ژنتیک، و شیمیایی مغزی ممکن است نقش داشته باشند.
تفاوت در رفتار و روابط اختلال شخصیت مرزی با اختلال دو قطبی
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تجربه تناوب وضعیتهای مزاجی شدید را دارند که میتواند به تغییرات چشمگیر در عملکرد و روابط آنها منجر شود. در مقابل، افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ناپایداری در رفتار، هویت و روابط دارند که میتواند منجر به انتخابهای ناپایدار و متعدد در زندگی شخصی و اجتماعی آنها شود.
تفاوت در درمان اختلال شخصیت مرزی با اختلال دو قطبی
درمان اختلال دوقطبی شامل استفاده از داروها، مثل استفاده از داروهای استقرار مزاج (مانند لیتیوم) و درمانهای روانشناختی (مانند رواندرمانی رفتاری – شناختی) میشود. درمان اختلال شخصیت مرزی معمولاً شامل مداخلات روانشناختی مانند درمان رفتاری دیالکتیک (DBT) و درمان مبتنی بر ذهنیت (MBT) است. این تفاوتها به شما کمک میکند تا این دو اختلال را به طور دقیقتر تمایز دهید.
درمان اختلال دو قطبی در مرکز تحریک مغناطیسی مغز دکتر مریم سلیمانی
انواع اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی نیز همانند برخی از اختلالات و بیماریهای روانی انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی و بررسی 3 نوع مهم و اصلی از آنها پرداختهایم.
اختلال دوقطبی نوع یک
افراد مبتلا به بیماری دو قطبی نوع یک (Bipolar I Disorder) حداقل یک دوره از مانیا شدید (مختلط) را تجربه میکنند. دورههای افسردگی نیز ممکن است رخ دهند، اما مانیا یا مختلط بودن وضعیتهای مزاجی برجستهتر هستند. افراد مبتلا به این نوع بیماری روانی ممکن است تجربه واقعیتپردازی را نداشته باشند یا درک نکرده باشند و با خطراتی مانند رفتارهای بیپروا، رفتارهای جنسی پرخطر، یا تمایل به انجام فعالیتهای خطرناک خود و دیگران را تهدید کنند.
اختلال دوقطبی نوع دو
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دو (Bipolar II Disorder) حداقل یک دوره از افسردگی عمیق و حداقل یک دوره از هیپومانی (مانیایی با شدت کم یا نیمهشیدایی) را تجربه میکنند. در این نوع، مانیا از نوع یک است و بهطورکلی تأثیر کمتری بر عملکرد روزمره دارد.
اختلال دوقطبی ادواری
اختلال دوقطبی ادواری که گاهی به آن اختلال دوقطبی سایکلوتایمیا نیز گفته میشود، یکی از انواع و تغییراتی است که در آن دورههای مانیا و افسردگی با دورههای استوایی یا نرمال ترکیب میشوند. این اختلال نسبتاً کمتر شناخته شده است و در برخی موارد، تفاوتهایی با اختلال دوقطبی نوع 1 و نوع 2 دارد.
در اختلال دوقطبی ادواری، افراد ممکن است دورههای طولانی از مانیا یا هیپومانی را تجربه کنند که به طور ناگهانی به دورههای افسردگی منجر میشوند. علاوه بر این، دورههای معمولی یا پایدار و دورههای عادی یا نرمال اختلال دو قطبی که بدون هیجان یا افسردگی شدید هستند، بین دورههای مانیا و افسردگی قرار میگیرند.
تفاوت اختلال دوقطبی نوع یک و دو چیست؟
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک، دورههای مانیایی شدید را تجربه میکنند که ممکن است با تغییرات شدید در روحیه، افکار و رفتار همراه باشد. ضمن اینکه دورههای افسردگی نیز ممکن است رخ دهد. برای تشخیص این نوع اختلال دوقطبی، حداقل یک دوره از مانیا شدید یا مختلط به همراه یک دوره از افسردگی لازم است.
این در حالی است که افراد مبتلا به دو قطبی نوع دو تنها حداکثر یک دوره از افسردگی عمیق و یک دوره از هیپومانی (مانیا کمتر شدید) را تجربه میکنند؛ اما دوره مانیایی شدید (بدون دوره افسردگی) تجربه نمیشود. بهعبارتدیگر، تنها حداکثر یک دوره افسردگی عمیق وجود دارد که با دورههای هیپومانی بهصورت تناوبی رخ میدهد.
درواقع در اختلال دوقطبی نوع یک، مانیا شدید میتواند بدون دوره افسردگی رخ دهد، درحالیکه در اختلال دوقطبی نوع دو، دورههای مانیایی شدید تنها با دورههای افسردگی بهصورت تناوبی رخ میدهند.
علائم اختلال دو قطبی چیست؟
در طول مطلب متذکر شدیم که برای تشخیص اختلالات روانی خصوصاً دو قطبی، لازم است که حتماً به پزشک متخصص و حاذق مراجعه کنید. ایشان باتکیهبر علم و تجربهای که در تشخیص و درمان این نوع از بیماریها دارند، باتوجهبه علائم زیر میتوانند این نوع اختلالات را تشخیص دهند که عبارتاند از:
- تغییرات شدید در مزاج و روحیه، از افسردگی عمیق تا مانیا یا هیپومانی
- افزایش انرژی و فعالیت در دورههای مانیایی
- کاهش انرژی و فعالیت در دورههای افسردگی
- افکار منفی و خودکشی در دورههای افسردگی
- افکار و ایدههای زیاد و ناپایدار در دورههای مانیایی
- خودآگاهی پایین و تفکرات منطقی کمتر در دورههای مانیایی
- تغییرات در الگوی خواب و خوراکی
- رفتارهای پرخطر و خطرناک در دورههای مانیایی
- مشکلات در کنترل عواطف و عملکرد روزمره
- تفاوت علائم اختلال دوقطبی در مردان و زنان
همانطور که از نظر فیزیکی و شخصیت و رفتارها، زنان و مردان با یکدیگر تفاوتهای آشکاری دارند، در ابتلا به بیماریهای جسمی و روانی هم هرچند اگر از یک نوع باشد، باز هم تفاوتهایی در علائم و حتی ممکن است در نوع درمان وجود داشته باشد. در این بخش به معرفی تفاوت علائم اختلال دو قطبی در مردان و زنان پرداختهایم:
اختلال دوقطبی در زنان
- زنان معمولاً در معرض تجربه دورههای افسردگی قرار دارند
- دورههای مانیایی در زنان اغلب متمرکزتر بر افکار نگرانکننده و اضطرابآور هستند تا رفتارهای خطرناک
- تغییرات مزاجی در دوران پریود زنان هم ممکن است شدت بیشتری داشته باشد
اختلال دوقطبی در مردان
- مردان اغلب دورههای مانیایی (هیپومانی) را تجربه میکنند
- دورههای مانیایی در مردان ممکن است بیشتر به شکل رفتارهای خطرناک و ماجراجویی نمایان شوند
- مردان اغلب دیرتر به دنبال معالجه درمانی برای اختلال دوقطبی هستند
این تفاوتها بهعنوان الگوهای کلی برای اختلال دوقطبی در زنان و مردان مشاهده میشوند، اما همچنان باید توجه داشت که هر فرد ممکن است تجربه متفاوتی از این اختلال را داشته باشد و نیاز به بررسی و درمان فردی دارد.
همچنین بخوانید: احساس گناه چیست؟
علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان
علائم اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان با علائم این اختلال در بزرگسالان متفاوت است. البته این نکته را در نظر بگیرید که این علائم میتوانند به طور متفاوت در هر کودک یا نوجوان ظاهر شوند و نیاز به ارزیابی و درمان توسط یک متخصص مشاوره روانی یا روانپزشک دارند.
علائم اختلال دو قطبی در کودکان
- تغییرات شدید در مزاج و روحیه، از هیجان و شادی به افسردگی یا عصبانیت شدید
- تغییرات در الگوی خوابوخوراک
- افکار و ایدههای ناپایدار و اغلب خطرناک
- افزایش در سطح فعالیت و انرژی
- مشکلات در تمرکز و توجه
- تغییرات در عملکرد تحصیلی
- رفتارهای خطرناک یا ماجراجویی، مثل مصرف مواد مخدر یا الکل
- افزایش در رفتارهای ترسناک، مثل ترس از خواب تنها یا ترس از ترسیدن
علائم اختلال دوقطبی در نوجوانان
- تغییرات مزاجی شدید و متناوب، از مانیا گرفته تا افسردگی
- افزایش در خشونت و عصبانیت
- مشکلات در برقراری ارتباط با دیگران، از جمله مشکلات در روابط با همسن و سالهای خود، خانواده و معلمهایشان
- افزایش در رفتارهای پرخطر و ماجراجویی
- تغییرات در الگوی خوابوخوراک
- مشکلات در عملکرد تحصیلی، شامل کاهش نمرات و عدم تمرکز
- افکار خودکشی یا تلاش برای خودکشی
آیا بیماری دوقطبی ارثی است؟
در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که متأسفانه بله! اختلال دوقطبی در بسیاری از موارد ارثی و ژنتیکی است. تحقیقات نشان دادهاند که وجود این اختلال در خانوادهها میتواند عامل افزایش خطر ابتلا به این اختلال در افراد دیگری از خانواده باشد. افرادی که یکی از والدین آنها یا خواهر یا برادرشان مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، احتمالاً نسبت به دیگران بیشتر در خطر تجربه این اختلال قرار دارند؛ اما باید توجه داشت که وجود اختلال دوقطبی در خانواده بهتنهایی کافی نیست و عوامل محیطی و رفتاری نیز میتوانند نقش مهمی در بروز این اختلال ایفا کنند.
آیا اختلال دو قطبی قابل درمان است؟
در پاسخ به این سؤال هم جوابمان بله است! زیرا اختلال دوقطبی قابلدرمان است. اما میزان موفقیت در درمان ممکن است بستگی به عوامل مختلفی از جمله شدت علائم، توانایی همکاری فرد با درمان، استفاده از درمانهای مناسب و توانایی متخصص در تشخیص و مدیریت بیماری داشته باشد.
همچنین، درمان معمولاً شامل ترکیبی از داروها، مشاوره روانشناختی و رفتاری، و تغییرات در سبک زندگی میشود. این درمانها میتوانند به کنترل علائم، پیشگیری از عود بیماری و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.
بیشتر بخوانید: اختلال اوتیسم چیست؟
راه های درمان اختلال دو قطبی
و اما روشهای درمان اختلال دوقطبی عموماً شامل یک ترکیب از درمانهای دارویی، مشاوره روانشناختی، رفتاری و تغییرات در سبک زندگی است. این روشها بهصورت ترکیبی استفاده میشوند تا علائم اختلال دوقطبی کنترل شوند و کیفیت زندگی بهبود یابد. برخی از اصلیترین روشهای درمان عبارتاند از:
- داروها: شامل داروهای استفادهشده برای کنترل علائم مانیا، افسردگی و تثبیت مزاج مانند لیتیوم، دپاکین، لاموتریژین، و آنتیدپرسانتها
- مشاوره روانشناختی (پزشکی): این نوع مشاوره شامل جلسات با روانپزشک یا رواندرمانگر برای کمک به فرد در درک بهتر علائم خود، مدیریت استرس، و بهبود روابط است
- مشاوره رفتاری: شامل تغییرات در رفتارها و عادات روزمره برای کمک به مدیریت علائم اختلال دوقطبی، افزایش مهارتهای مدیریت استرس و ارتقای روابط موثر
- پشتیبانی اجتماعی: حمایت از خانواده و دوستان برای فرد مبتلا به اختلال دوقطبی میتواند بسیار موثر باشد. ارتباط نزدیک با افرادی که درک و پشتیبانی میکنند، میتواند احساسات مثبت و حمایت را تقویت کند
- تغییرات در سبک زندگی: این شامل مواردی مانند تغییرات در ساعات خواب و بیداری، ممارست فعالیتهای ورزشی منظم، مدیتیشن و مدیریت استرس، و ایجاد روالهای زندگی سالم است
راههای پیشگیری از بیماری اختلال دوقطبی چیست؟
روشهایی برای پیشگیری از بیماری اختلال دوقطبی وجود دارند که عبارتاند از:
- مدیریت استرس
- حفظ سلامت روانی
- حفظ سلامت فیزیکی
- مصرفنکردن مواد مخدر و الکل
- شناخت و مدیریت علائم
- مراقبتهای پزشکی منظم
تاثیر اختلال دو قطبی بر مغز
طبق تحقیقاتی که انجام شده است، اختلال دوقطبی یک تأثیرات چندگانه بر مغز دارد و میتواند به شکلهای مختلفی بر عملکرد و ساختار مغز تأثیر بگذارد که عبارتاند از:
- تغییرات شیمیایی: از جمله تغییرات در سطوح نوروترانسمیترها مانند سروتونین و دوپامین که وظیفه کنترل مزاج و احساسات را دارند
- تغییرات ساختاری: برخی تحقیقات نشان دادهاند که اختلال دوقطبی میتواند باعث تغییرات در ساختار مغز، اندازه بخشهای مختلف مغز و همچنین فعالیت مغزی شود
- تغییرات الکتریکی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است تغییراتی در فعالیت الکتریکی مغز داشته باشند که میتواند به تغییر در الگوی فعالیت مغزی و عملکرد شناختی منجر شود
- تغییرات در عملکرد مغزی: این بیماری دو قطبی ممکن است به تغییرات در عملکرد مغزی، از جمله توجه، حافظه، و تصمیمگیری منجر شود
برای درمان بیماری اختلال دو قطبی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان بیماری اختلال دو قطبی میتوانید به روانپزشک یا دکتر روانشناس مراجعه کنید. این متخصصها توانایی تشخیص و مدیریت اختلال دوقطبی را دارند و میتوانند شما را در انتخاب روشهای مناسب درمانی همراهی کنند. همچنین، ممکن است برای درمان بیماری دو قطبی نیاز به همکاری با دیگر تخصصها مانند متخصص تغذیه، فیزیوتراپیست، و متخصص ورزشی هم باشد.
جمعبندی
در این مقاله به معرفی کامل اختلال دو قطبی پرداختیم و توضیح دادیم که انواع آن کدام است و هرکدام چه ویژگیها و نشانههایی دارند. ضمن اینکه از تفاوت بیماری دو قطبی با اختلال شخصیت مرزی و تفاوت علائم دو قطبی در زنان و مردان، کودکان و نوجوانان صحبت کردیم. امیدواریم که این مطلب برایتان مفید بوده باشد. از اینکه تا انتها همراه ما بودید، صمیمانه سپاسگزاریم.
