گاهی اوقات،شنیدن نام یک بیماری بیشتر از خود آن، بیمار و اطرافیان را با ترس مواجه می‌کند. آنسفالیت مغزی یکی از این بیماری‌هاست که اغلب افراد پس از شنیدن آن، اولین چیزی که به ذهنشان خطور می‌کند، مبتلاشدن به یک بیماری خطرناک و غیر قابل درمان است. بیماری آنسفالیت مغزی درواقع نوعی التهاب نادر در بافت مغز است که مغز را درگیر کرده و افراد مبتلا با توجه به شدت بیماری ممکن است تشنج، اخلالات در حرکت، تب، سردرد، کاهش وضوح دید و مواردی از این دست را تجربه کنند.
درست است که این بیماری نادر است اما در برخی موارد ممکن است فرد مبتلا را با خطر جدی مواجه کند؛ اما مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص زودهنگام و شروع روند درمانی مناسب، بهبودی را سرعت می‌بخشد.
در این مقاله از سری مقالات سایت دکتر مریم سلیمانی، به بررسی این بیماری مغزی می‌پردازیم. ابتدا توضیح می‌دهیم که بیماری آنسفالیت مغزی چیست و در ادامه از روشهای درمان، انواع این بیماری، نشانه‌های ابتلا به آن و همچنین روش تشخیص و دلایل ابتلا به آن، صحبت خواهیم کرد. لطفا تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.
آنسفالیت مغزی چیست؟
بیماری آنسفالیت مغزی یا (Encephalitis) یک بیماری التهابی است که مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این التهاب ممکن است ناشی از عفونت ویروسی یا باکتریایی، عفونت قارچی، یا حتی عوامل دیگری مانند عفونت‌های انگلی (مثل توکسوپلاسموزیس و لیشمانیا)، التهابات اتوایمیونی یا خودایمنی (که بدن به طور غلط سلول‌های سالم را مورد حمله قرار می‌دهد) باشد. این التهاب می‌تواند به سلول‌های مغز آسیب بزند و علائمی متنوع را ایجاد کند.
کودکان و افراد سالمند به دلایل مختلف از جمله ضعف سیستم ایمنی بدن در گروه‌های پرخطر برای ابتلا به این بیماری هستند از این رو آنسفالیت مغزی در کودکان و سالمندان نسبت به سایر گروه‌های سنی، بیشتر اتفاق می‌افتد.
تشخیص این بیماری نیازمند علم و تخصص در زمینه بیماری‌های مغزی و التهابی است و پزشک متخصص مغز و اعصاب با استفاده از انواع آزمایش‌ها و تست‌هایی که انجام می‌دهد و همچنین دریافت تاریخچه پزشکی و شرح حال بیمار، Encephalitis را تشخیص می‌دهد. درمان هم با توجه به شرایط بیمار، شدت بیماری و سن و جنیست بیمار ممکن است متفاوت باشد و در نهایت این پزشک متخصص است که با توجه به وضعیت بیمار می‌تواند بهترین روش درمانی را برای بهبود علائم بیماری و همچنین درمان آن، تجویز کند.
انواع آنسفالیت مغزی
التهاب بافت مغزی انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
آنسفالیت اولیه و ثانویه
- آنسفالیت ویروسی: ناشی از عفونت ویروسی مانند ویروس هرپس ساده، ویروس هرپس واریسلا (آبله مرغان) که این مورد به ندرت اتفاق می‌افتد
- آنسفالیت باکتریایی: عفونت مغز ناشی از باکتری‌ها مانند لیستریا، استرپتوکوک، و هموفیلوس آنفلوآنزا
- آنسفالیت اتوایمیونی: التهاب مغز ناشی از واکنش اتوایمیونی بدن که به طور اشتباه به سلول‌های سالم مغز حمله می‌کند
- آنسفالیت قارچی: عفونت مغز ناشی از قارچ‌های مختلف مانند کریپتوکوکوس و آسپرژیلوس
آنسفالیت ژاپنی
با نیش زدن یک پشه، فرد را درگیر می‌کند.
انسفالیت کنه‌ای
این التهاب بافت مغز به وسیله کنه، به انسان منتقل میشود
دلایل آنسفالیت مغزی
در قسمت قبل از انواع بیماری آنسفالیت مغزی صحبت کردیم که هرکدام به دلیل خاصی ایجاد می‌شوند. پس میتوان دلایل ابتلای افراد به این بیماری التهابی را به صورت زیر بیان کرد:
- عفونت‌های قارچی، ویروسی، باکتریایی
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- سرطان
- مصرف برخی از داروها یا قرارگرفتن در معرض آنها و همچنین بودن در محیطی که برخی سموم وجود دارند
علائم آنسفالیت مغزی
علائم آنسفالیت مغزی در همه مبتلایان به شکل یکسان بروز نمی‌کند و بیماران امکان دارد علائم مختلفی شامل تب، سردرد شدید، کاهش وضوح ذهن، درد عضلانی، صرع و تشنج، و حتی اختلالات حافظه و هوش را تجربه کنند. این علائم ممکن است از نسبتاً سبک تا شدید و حتی وخیم در افراد بروز کنند، به ویژه اگر عفونت به ناحیه‌های حساسی از مغز، مانند هیپوکمپ، طلسمی، یا مغز میانی، که کنترل وظایف حیاتی مانند تنفس و ضربان قلب را دارند، انتقال یابد.
جهت درمان بیماری صرع باید به یکی از بهترین دکترهای متخصص صرع در تهران مراجعه کنید.
چگونه میتوان آنسفالیت مغزی را تشخیص داد؟
تشخیص آنسفالیت مغزی ممکن است با استفاده از انواع مختلفی از آزمایش‌ها و تصویربرداری مغز انجام شود. در موارد شدیدتر، نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبت مراقبت از ناحیه‌های حساس مغز، مثل ناحیه‌های مغز میانی، ممکن است وجود داشته باشد. اگرچه با شروع درمان به موقع اکثر بیماران با آنسفالیت مغزی بهبود می‌یابند، اما در برخی موارد، ممکن است عوارض دائمی وجود داشته باشد، از جمله اختلالات حافظه، ناتوانی، یا اختلالات حرکتی که بیمار را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند. به صورت کلی احتمال دارد برای تشخیص این بیماری یک تیم پزشکی متخصص با استفاده از روش‌هیا مختلف همکاری کنند. این روش‌ها عبارت‌اند از:
- تاریخچه بالینی و بررسی فیزیکی: پزشکان به دقت تاریخچه بالینی بیمار را مورد بررسی قرار داده و علائم و عوارض مرتبط با آنسفالیت مغزی را ارزیابی می‌کنند
- آزمایش‌های خون و مایع نخاع (پانکسیون نخاعی): آزمایش خون برای بررسی نشانه‌های وجود التهاب و عفونت در بدن و آزمایش مایع نخاعی مغزی برای تشخیص عفونت یا وجود خون در مغز انجام میشود
- تصویربرداری مغز: استفاده از تصویربرداری مغز مانند MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)، نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام EEG) و CT امکان مشاهده تغییرات و نشانه‌های التهابی یا دیگر عوارض در مغز را فراهم می‌کند
- آزمایش‌های بیولوژیکی و مولکولی: بررسی نمونه‌های بیولوژیکی مانند ادرار و نمونه‌های مختلف با هدف تشخیص عوامل عفونی نیز ممکن است توسط پزشک برای تشخیص بیماری، تجویز شود
- آزمایش‌های نوروپسیکولوژیکی: بررسی توانایی‌های عصبی بیمار می‌تواند به تشخیص وضعیت عصبی و عملکرد مغزی کمک کند. از این رو احتمال دارد پزشک متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص بیماری از این آزمایش، کمک بگیرد
ترکیبی از این روش‌ها، همراه با ارزیابی دقیق علائم بالینی بیمار، به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری از آنسفالیت مغزی بدهد و درمان مناسبی را تجویز کند.
عوارض آنسفالیت مغزی
بیماری آنسفالیت مغزی اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی از خود نشان دهد و گاهی زندگی بیمار را تحت‌تأثیر قرار دهد. این عوارض ممکن است به صورت موقت یا دائمی باشند و به عوامل مختلفی مانند شدت بیماری، زمان تشخیص و درمان، و ناحیه‌های مغزی که بافت آنها دچار التهاب شده و تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، بستگی دارند.
برخی از عوارض آنسفالیت مغزی عبارت‌اند از:
- اختلال در حافظه و تمرکز: برخی از بیماران دچار مشکلات حافظه، تمرکز، و اختلال در شناخت دیگران و محیط اطراف خود شوند که بر کیفیت زندگی آنها تأثیرگذار است؛
- اختلالات حرکتی: آنسفالیت مغزی امکان دارد منجر به اختلالات حرکتی مانند تشنج، مشکلات زبانی و گفتاری ،کاهش مدیریت اندام‌ها و اعصاب حرکتی، یا حتی فلج شود؛
- اختلالات روانی و رفتاری: گروهی از بیماران ممکن است تحت تأثیر اختلالات روانی و رفتاری قرار بگیرند، از جمله اضطراب، افسردگی، رفتارهای خشونت‌آمیز یا تغییرات شخصیتی؛
- مشکلات حسی و حرکتی: آنسفالیت مغزی می‌تواند به اختلالات حسی مانند کاهش حس درد، تغییر در حواس چشایی و شنوایی، و اختلالات در حرکت و اختلال تعادل منجر شود؛
- عوارض اتونومیک: اختلالات در فعالیت‌های اتونومیک (عملکردهای خودمختار) مانند تنظیم فشار خون، تنفس، و ضربان قلب نیز ممکن است اتفاق بیافتد
- عوارض جانبی: بعضی بیماران ممکن است برای مدت طولانی یا حتی مادام‌العمر به عوارض جانبی مانند ناتوانی، مشکلات تنفسی، یا عوارض حافظه مبتلا شوند.
درمان آنسفالیت مغزی چگونه است؟
روش درمان آنسفالیت مغزی بستگی به عامل ایجادکننده، شدت بیماری، و وضعیت کلینیکی بیمار دارد. اما در حالت کلی پزشک متخصص مغز و اعصاب ممکن است یکی از موارد زیر را برای بهبود وضعیت بیماری، درنظر بگیرد:
- داروهای ضدویروسی: در صورتی که آنسفالیت مغزی ناشی از عفونت ویروسی باشد، مثل ویروس هرپس ساده یا ویروسهای دیگر، ممکن است پزشک داروهای ضدویروسی مانند اسیکلوویر، فامسیکلوویر، یا آسیکلوویر را تجویز کند
- داروهای ضد التهاب: پزشک متخصص مغز و اعصاب برای درمان بیماری آنسفالیت مغزی ممکن است داروهای ضد التهابی مانند استروئیدها (کورتیکواستروئیدها) را مناسب بداند. این داروها می‌توانند التهاب را کاهش داده و علایم را تسکین دهند
- مراقبت‌های حمایتی: بستری در بیمارستان در موارد شدیدتر توسط پزشک تجویز میشود، به خصوص اگر بیماری به ناحیه‌های حساس مغز مانند مغز میانی یا هیپوکمپ گسترش یابد. در این موارد، مراقبت‌های حمایتی مانند مانیتورینگ فشار خون، اکسیژن‌دهی، و مراقبت از اعضای بدن بسیار مفید هستند
- درمان تشنج: اگر بیمار تشنج داشته باشد، داروهای ضدتشنج مانند فنیتوئین، لموتریژین، یا والپروئیک اسید به احتمال زیاد توسط پزشک تجویز میشود تا تشنج‌ها را کنترل کنند
- مراقبت پس از بیماری: پس از بهبودی از بیماری، ممکن است نیاز به فیزیوتراپی، تراپی حرفه‌ای، و راهنمایی‌های حمایتی دیگر باشد تا بیمار به بهترین حالت فیزیکی و عقلی خود بازگردد
ضروری است که بیماران با آنسفالیت مغزی در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنند، زیرا تشخیص و درمان سریع می‌تواند بهبود نتایج و جلوگیری از عوارض جانبی جدی را تضمین کند.
آیا آنسفالیت درمان قطعی دارد؟
آیا آنسفالیت مغزی درمان قطعی دارد؟ پاسخ به این سوال بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. در بسیاری از موارد، درمان آنسفالیت مغزی می‌تواند به صورت حمایتی و از طریق داروهای ضد ویروسی، آنتی‌بیوتیک‌ها، و درمان‌های ضد التهاب انجام شود. هرچند که در برخی از موارد، به ویژه زمانی که درمان به موقع و مناسب آغاز شود، شانس بهبودی کامل وجود دارد، اما در موارد شدید و دیرهنگام، ممکن است آسیب‌های مغزی دائمی و عوارض جدی باقی بماند. بنابراین، درمان آنسفالیت مغزی به موقع و شناسایی صحیح علت بیماری می‌تواند تأثیر زیادی بر روند بهبودی و کاهش عوارض بلندمدت داشته باشد، اما در برخی شرایط ممکن است درمان قطعی وجود نداشته باشد و تنها مدیریت علائم امکان‌پذیر باشد.
پیشگیری از آنسفالیت مغزی
البته که نمی‌توان در تمامی موارد، فرد مبتلا را از این بیماری درمان کرد. ولی پیشگیری از آنسفالیت مغزی در برخی موارد امکان‌پذیر است. روشهای پیشگیری عبارت‌اند از:
- واکسیناسیون: واکسیناسیون (واکسن آنسفالیت ژاپنی، عریون، سرخک، سرخچه و…) علیه برخی از عوامل عفونتی مانند ویروس تبخال و سایر ویروس‌ها می‌تواند از بروز برخی از حالت‌های آنسفالیت مغزی جلوگیری کند
- اجتناب از عوامل عفونتی: اجتناب از تماس با افراد مبتلا به عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی و استفاده از روشهای بهداشتی مانند شستشوی دست‌ها می‌تواند به پیشگیری از انتقال عوامل عفونتی کمک کند
- استفاده از روشهای محافظتی: استفاده از روشهای محافظتی مانند استفاده از ماسک و دستکش در مواجهه با افراد مبتلا به عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌تواند از انتقال عوامل عفونتی جلوگیری کند
- تقویت سیستم ایمنی: تقویت سیستم ایمنی بدن از طریق تغذیه مناسب، ورزش منظم، خواب کافی و کاهش استرس می‌تواند به افزایش مقاومت بدن در برابر عوامل عفونتی کمک کند
- اجتناب از عوامل خطرزا: اجتناب از مواردی مانند تماس با حیوانات بیمار، مصرف غذاهای خام نپخته، و تماس با سطوح آلوده می‌تواند از بروز برخی از عفونت‌ها و در نتیجه آنسفالیت مغزی جلوگیری کند
چه زمانی باید برای آنسفالیت مغزی به پزشک مراجعه کنیم؟
درصورتی که علائم نشان دهنده آنسفالیت مغزی را داشته باشید، باید به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل افزایش دمای بدن، سردرد شدید، تغییرات در ذهن، صرع، تشنج، علائم عصبی مانند ضعف یا اختلال در حرکت‌ها، علائم مربوط به سیستم عصبی مانند تشنج‌ها، و علائمی که به اختلالات حافظه و تمرکز اشاره دارند، هستند.
همچنین، اگر شما یا عزیزانتان در معرض عوامل خطر مانند عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، تماس با حیوانات بیمار یا زخم‌های باز، بودید و سپس علائمی مانند تب، سردرد شدید یا تغییرات در حافظه، ذهن، اندام‌های عصبی و حرکتی، صحبت کردن و… را تجربه کردید، لازم است که به پزشک مراجعه کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله به طور مفصل به بررسی بیماری آنسفالیت مغزی پرداختیم. از علائم این بیماری، علت ابتلا به آن، روشهای درمان و همچنین روشهای تشخیص آن صحبت کردیم. نکته مهمی که در رابطه با این بیماری وجود دارد، تشخیص به موقع و شروع درمان سریع است تا از بروز عوارض جدی و خطرناک جلوگیری شود.
از اینکه تا انتهای این مقاله همراه ما بودید، سپاسگزاریم.
سوالات متداول
