بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین علل زوال عقل در سالمندان محسوب میشود و سالانه میلیون‌ها خانواده را در سراسر جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یکی از سؤالات مهمی که بسیاری از افراد، به‌ویژه افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری دارند، مطرح می‌کنند این است که آیا آلزایمر ارثی است یا خیر. پاسخ به این سوال نیازمند درک عمیق‌تری از عوامل ژنتیکی و محیطی مؤثر بر این بیماری است.
آلزایمر بیماری پیچیده‌ای است که از تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی در مغز، از جمله پلاک‌های آمیلوئید بتا و توده‌های تائو ناشی میشود. این امر منجر به تخریب سلول‌های عصبی و در نهایت کاهش عملکرد شناختی می‌شوند. علاوه بر عوامل محیطی و سبک زندگی، عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در ابتلا به این بیماری ایفا می‌کنند. در ادامه این مطلب، به نقش ژنتیک در ابتلا به بیماری آلزایمر می‌پردازیم.
تاثیرات ژنتیک بر خطر ابتلا به آلزایمر
عوامل ژنتیکی در آلزایمر به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: جهش‌های قطعی و عوامل خطر ژنتیکی. جهش‌های قطعی در کمتر از یک درصد موارد آلزایمر مشاهده می‌شوند. این جهش‌ها معمولا در ژن‌های APP، PSEN1 و PSEN2 رخ می‌دهند و باعث می‌شوند فرد قبل از سن 65 سالگی به آلزایمر مبتلا شود.
در مقابل، عوامل خطر ژنتیکی که شایع‌تر هستند، خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند؛ اما قطعی نیستند. مهم‌ترین این عوامل، آلل APOE4 است که در حدود یک‌چهارم جمعیت یافت میشود. خطر ابتلای افرادی که یک کپی از این آلل دارند، دو تا سه برابر افزایش می‌یابد؛ ولی خطر ابتلای افرادی که دو کپی از آن دارند، تا 12 برابر بیشتر است.
محققان اخیرا بیش از 75 ژن مختلف را شناسایی کرده‌اند که با خطر ابتلا به آلزایمر مرتبط هستند. این ژن‌ها در فرایندهای مختلفی از جمله التهاب، عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم کلسترول و پردازش پروتئین آمیلوئید نقش دارند. بااین‌حال، هر کدام از این ژن‌ها خطر ابتلا را به این بیماری را تنها به میزان اندکی افزایش می‌دهند.
اگر والدین آلزایمر داشته باشند، احتمال ابتلا به آلزایمر چقدر است؟
وجود سابقه خانوادگی آلزایمر یکی از عوامل خطر شناخته‌شده است؛ اما به خاطر داشته باشید که هر فردی با سابقه خانوادگی آلزایمر قطعا به این بیماری مبتلا نمی‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که خطر ابتلای افرادی که والدین یا خواهر و برادر مبتلا به آلزایمر دارند، حدود دو تا سه برابر افزایش می‌یابد.
احتمال دقیق ابتلا به عوامل مختلفی بستگی دارد. اگر یکی از والدین در سن کمتر از 65 سالگی به آلزایمر مبتلا شده باشد، احتمال وجود جهش ژنتیکی قطعی بیشتر است و در این صورت، خطر انتقال به فرزندان می‌تواند قابل‌توجه باشد؛ اما اگر والدین در سنین بالاتر مبتلا شده باشند، احتمال ابتلا به آلزایمر در فرزندان کمتر است.
آمارها نشان می‌دهند که اگر یکی از والدین آلزایمر داشته باشد، خطر ابتلای فرزندان در طول زندگی از 10-12 درصد معمول به حدود 20-25 درصد افزایش می‌یابد. اگر هر دو والد مبتلا باشند، این رقم می‌تواند به 40 درصد یا بیشتر برسد. بااین‌حال، این آمار به معنای قطعی‌بودن ابتلا نیست و بسیاری از افراد با سابقه خانوادگی هرگز به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
عوامل دیگری نیز در تعیین احتمال ابتلا نقش دارند. سن، جنسیت، سطح تحصیلات، بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی و سبک زندگی همگی بر احتمال ابتلا تأثیر می‌گذارند. زنان معمولا بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار دارند و افراد با تحصیلات بالاتر معمولا کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
بیشتر بخوانید: آیا آلزایمر درمان قطعی دارد؟
چگونه خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهیم؟
اکنون که پاسخ سؤال «آیا آلزایمر ارثی است» را گرفتید، خوب است بدانید که تحقیقات نشان می‌دهند که تغییرات سبک زندگی حتی در افراد با سابقه خانوادگی، می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را به‌صورت قابل‌توجهی کاهش دهند. برخی از روشهای مؤثر برای کاهش خطر آلزایمر عبارت‌اند از:
- ورزش منظم: فعالیت بدنی جریان خون به مغز را بهبود می‌بخشد، التهاب را کاهش می‌دهد و رشد سلول‌های عصبی جدید را تحریک می‌کند. پزشکان توصیه می‌کنند پیاده‌روی سریع، شنا یا دوچرخه‌سواری حداقل 150 دقیقه در هفته انجام شود
- تغذیه سالم: رژیم غذایی مدیترانه‌ای که شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، ماهی، مغزها و روغن‌زیتون است، با کاهش خطر آلزایمر مرتبط است. محدودکردن مصرف گوشت قرمز، غذاهای فرآوری‌شده و قندهای اضافی نیز توصیه میشود. مصرف ماهی چرب مانند سالمون و تن که حاوی اسیدهای چرب امگا-3 هستند، نیز مفید است
- تحریک ذهن و یادگیری مداوم: خواندن، حل جدول، یادگیری زبان جدید، بازی‌های فکری و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی همگی به حفظ عملکرد شناختی کمک می‌کنند. مفهوم «ذخیره شناختی» نشان می‌دهد که افراد با تحصیلات بالاتر و فعالیت‌های ذهنی بیشتر، قدرت مقاومت بیشتری در برابر تغییرات مغزی مرتبط با آلزایمر دارند
- خواب کافی و باکیفیت: در طول خواب، مغز سموم و پروتئین‌های مضر از جمله آمیلوئید بتا را پاک می‌کند. توصیه میشود هر شب 7 تا 9 ساعت خواب باکیفیت داشته باشید و در صورت وجود اختلالات خواب مانند آپنه خواب، حتما برای درمان آن‌ها اقدام کنید
- مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند باعث التهاب و آسیب به مغز شود. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و حفظ روابط اجتماعی سالم می‌تواند در کاهش استرس مؤثر باشد
- کنترل عوامل خطر بیماری‌های قلبی و عروقی: دیابت، فشارخون بالا، کلسترول بالا و چاقی همگی خطر آلزایمر را افزایش می‌دهند. کنترل این شرایط از طریق دارو، رژیم غذایی و ورزش می‌تواند هم به سلامت قلب و هم به سلامت مغز کمک کند.
جمع‌بندی
در این مطلب، سعی کردیم پاسخ جامعی به سؤال «آیا آلزایمر ارثی است» ارائه دهیم و گفتیم وجود سابقه خانوادگی خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد. همچنین تغییرات سبک زندگی می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را به‌صورت قابل‌توجهی کاهش دهند. ورزش منظم، تغذیه سالم، یادگیری مداوم، خواب کافی، مدیریت استرس و کنترل عوامل خطر بیماری‌های قلبی و عروقی همگی در این زمینه مؤثر هستند. با مراجعه به دکتر آلزایمر، میتوانید اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری درباره راهکارهای پیشگیری از آلزایمر به دست آورید.
